Pasgeboren baby Sarah werd gered uit de golven van de Middellandse Zee

Het gebeurt in 2016, tijdens de eerste reddingsmissie van Rob Timmerman. Samen met zijn collega’s is hij die dag al uren in touw. Dan vragen de Italiaanse autoriteiten of ze de opvarenden van een grote rubberboot in veiligheid kunnen brengen. De boot is van een belabberde kwaliteit en met meer dan honderd kinderen en volwassenen zwaar overbeladen. De situatie lijkt stabiel, maar opblaasboten als deze kunnen zomaar bezwijken en zinken.

Timmerman deelt zwemvesten uit en inventariseert of er zwangere vrouwen of zieken aan boord zijn. Dan ziet hij opvarenden hun handen in de lucht steken, als bij een wave in een voetbalstadion. De handen geven een klein groezelig pakketje door. Zijn eerste reactie is ergernis: wie haalt het in zijn hoofd om bagage door te geven, terwijl hij hier is om mensen van de verdrinkingsdood te redden? De laatste persoon kwakt het pakketje in zijn handen. Bijna heeft hij het geïrriteerd in de golven gegooid, maar dan werpt hij een blik op het pakketje. ‘En toen keek ik gewoon in het slapende koppie van een heel klein meisje.’

Timmerman: ‘In 2016 zat ik opgebrand thuis. Ik zag op het nieuws de vele verdrinkingen op de centrale Middellandse Zee en die confronterende foto van het dode Syrische jongetje Alan Kurdi op het strand. Ik besloot in actie te komen en ben met hulporganisaties op de Middellandse Zee gaan werken. Dat was nogal een heftige overgang. Ik maakte eerst kinderprogramma's en een paar maanden later stond ik levenloze lichamen in rubberboten te tellen. Nu ben ik gemiddeld vijf à zes maanden per jaar van huis voor het reddingswerk.’

‘Ik ben nu aan boord van de Geo Barents, een groot reddingsschip waar honderden mensen op kunnen verblijven en dat ook over medische voorzieningen beschikt. Met dit schip varen we richting de migratieroute op de Middellandse Zee en dan reageren we op noodsignalen die we binnenkrijgen. Dat is overigens een internationale zeewet: de kapitein van het dichtstbijzijnde schip is verplicht om een schip in nood assistentie te verlenen. De vaartuigen waarmee mensen Libië ontvluchten zijn niet zeewaardig. Er zijn veel te veel passagiers aan boord en de smokkelaars sturen hen de zee op zonder zwemvesten of drinkwater. Als we de mensen in nood in het vizier hebben, lanceren we twee kleinere reddingsboten. We leggen contact, delen zwemvesten uit en halen de mensen bij voorkeur in volgorde van kwetsbaarheid aan boord.’

‘Meestal zijn ze erg argwanend. Ze zijn bang dat we van de Libische kustwacht zijn. Europa heeft zich namelijk teruggetrokken en de Libische kustwacht de opdracht gegeven om migranten en vluchtelingen van zee terug te brengen naar Libië. Maar Libië is een land in burgeroorlog met twee zelfbenoemde regeringen. Migranten zijn daar een soort verdienmodel geworden. Ze komen in een vicieuze cirkel terecht van willekeurige opsluiting, geweld, marteling en afpersing. Ik heb de afgelopen jaren honderden mensen horen zeggen: “Ik sterf liever op zee dan dat ik word teruggehaald naar Libië en opnieuw in die cirkel beland.” Opvarenden zijn getraumatiseerd en angstig, dus we benaderen ze voorzichtig en proberen ze gerust te stellen. We brengen ze in veiligheid op het moederschip en daarmee varen we naar een haven in Italië. Ik zie dagelijks mensen die met hun kinderen in wanhoop de zee op zijn gegaan. Ik zie mensen het ternauwernood redden. En ik zie nog steeds heel veel mensen verdrinken.’

‘Dat is niet mooi. Mensen zijn helemaal niet gemaakt om op zee te zijn. Niet voor niks draait in de scheepvaart alles om veiligheid. Er hoeft maar iets mis te gaan en je verdrinkt. Mijn collega's en ik richten ons op het behoud van zo veel mogelijk levens. We blijven trainen en verbeteren. Maar eigenlijk is het absurd, want search and rescue is een zuivere overheidstaak. Dat hulporganisaties dit moeten doen, is het regelrechte gevolg van Europees beleid om geen reddingen uit te voeren. Het huidige migratiebeleid zorgt er niet voor dat minder mensen naar Europa komen, wel dat er meer doden vallen.’

‘Er moet gewoon meer reddingscapaciteit komen. Soms zijn wij het enige reddingsschip in een gebied zo groot als Nederland en we hebben een maximale snelheid van ongeveer vijftien kilometer per uur. Dus er moet onmiddellijk capaciteit bij. En er moet een manier komen om naar Europa te kunnen gaan en asiel aan te vragen die niet dodelijk is. Ik snap heel goed dat niet iedereen asiel krijgt, maar nu moet je eerst je leven wagen en je aan gewetenloze mensensmokkelaars overleveren voordat je het überhaupt kunt aanvragen. Dat is zo krom als een hoepel en gaat alleen maar meer mensenlevens kosten.’

‘Sarah was niet het laatste kind dat ik vanuit een benarde situatie aan boord heb gehaald. Ik herinner me een nachtelijke redding van een half gezonken rubberboot waarin een vrouw tot haar navel in de golven zat. Hoog boven de golven hield ze haar kindje. Maar dit was gewoon de allereerste echte shock, denk ik. Ik ben christen, en zag in Sarah in dat kratje ook een link naar Jezus, die ook op de vlucht was en voor wie ook geen veilig Ikeabedje klaarstond. Beiden zijn voor mij symbolen van hoop. Maar ik denk dat ik vooral geraakt was door de kwetsbaarheid. Hoe zoiets moois, kleins en kwetsbaars al slapend gewoon in mijn armen werd gedrukt, in zo'n absurd grove wereld. Ja, dat is iets, daar kan ik gewoon niet over uit.’

‘Ik ben heel blij met de podcast, omdat we enerzijds het menselijke kunnen laten zien met het verhaal van Sarah, en aan de andere kant aandacht kunnen besteden aan het systeem, dat zorgt voor blijvend onrecht en leed. Sarahs verhaal staat voor dat van duizenden anderen. Tijdens de reddingsoperaties van afgelopen jaar had ik een recorder aan boord, zodat je als luisteraar echt het gevoel krijgt dat je erbij bent. Ik begrijp heel goed dat migratie absoluut geen neutraal thema is en dat het veel emoties oproept. Ik heb het voorrecht om elke keer mensen in de ogen te kunnen kijken. Ik zie niet alleen de krantenkoppen, maar ik zie ook de mensen in hun kracht, in hun zorg voor elkaar, in hun enorme weerbaarheid om na zo veel klappen telkens weer op te staan. Voor mij is het een missie om te blijven benadrukken dat we het echt over mensen hebben. Dat besef hoop ik de luisteraars ook mee te geven.’