Liefste Lies: mysterieuze vrouw ontving honderden liefdesbrieven in de jaren veertig en vijftig

Onder de binnentuin van de voormalige stadsschool in de historische binnenstad van Sittard bevindt zich het depot van het RegioArchief Sittard-Geleen. Nadat we door een brandveilige deur zijn gegaan, zien we rijen met verrijdbare archiefkasten vol historische documenten keurig in het gelid staan. Archivaris Nina Vogels laat trots het oudste document zien dat ze hebben: een bijna 750 jaar oude akte van het stadsbestuur. Maar dat is niet waar we voor gekomen zijn. Tussen de archieven van de lokale fanfare en gymnastiekvereniging staat namelijk anderhalve meter ‘Lies’. Vogels klimt eerst een trap op om de oude leren koffer te pakken waar deze schat in gevonden werd en haalt daarna de dozen uit het rek. Die zijn gevuld met ruim 900 brieven. Niet geschreven door Lies, maar aan haar gericht. En het zijn voornamelijk liefdesbrieven.

Zo’n vijftien jaar geleden kwam de koffer vol brieven aan Lies in het bezit van het archief, vooral vanwege een bijzondere afzender. Een aantal van de brieven is namelijk afkomstig van cabaretier Toon Hermans, geboren en getogen in Sittard en nog steeds de grote trots van de Limburgse stad. Hij schreef Lies een kattenbelletje in een mini-enveloppe ter grootte van een bankpas en tekende op een langere brief een portretje van haar. In een andere brief was hij geïrriteerd omdat ze niet was komen opdagen bij een afspraakje: ‘Je hebt iets goed te maken. Anders staan we op voet van oorlog. Er moet dus “gevredeskust” worden. Ik stel je een ultimatum: binnen 24 uren moet ondergetekende in het bezit zijn van ’n aantal vurige omhelzingen, gecombineerd met hartstochtelijke “moordkussen”. Punt.’

Heeft Lies zich veel aangetrokken van dit ultimatum? Het lijkt er niet op. De ruim 45 afzenders van de brieven lijken allemaal te snakken naar haar liefde en aandacht. Pakken met keurig genummerde enveloppen komen er uit de dozen, geschreven tussen 1940 en 1952. Er zijn dunne luchtpostenveloppen bij, kaartjes en dubbel beschreven A4’tjes. Vaak in de sierlijke handschriften die men in de vorige eeuw nog had. Er is een pak brieven van Max en Mia, een bevriend stel dat Lies wilde interesseren voor het socialisme. De getrouwde Britse Edward schreef kantje na kantje vol aan zijn ‘dearest Loeschka’. De dikste stapel is van Joop, die als soldaat gestationeerd was in Nederlands-Indië. Hij noemt zichzelf in zijn brieven ‘Frankie’ en spreekt Lies aan met ‘Dinah’, alsof ze het filmsterrenkoppel Frank Sinatra en Dinah Shore zijn.

Het was duidelijk een periode zonder smartphone en kleurentelevisie: het schrijven en beantwoorden van deze brieven moet zo’n beetje een dagtaak geweest zijn. Maar al doen het oude papier en de zwierige krulletters nostalgisch terugdenken aan vroeger tijden, tijdens het lezen blijkt dat Lies zich weinig aantrok van de kuise katholieke moraal van haar tijd. Uit de brieven blijkt dat ze allerlei beloftes deed en regelmatig plannen maakte om te gaan verhuizen of zelfs te trouwen. Regelmatig schreef ze met meerdere mannen tegelijk, maar steeds kwamen de relaties weer tot een einde. Vaak liet ze botweg niets meer van zich horen. De minnaars bleven dan nog een tijdje smeken om een antwoord of een foto, maar die leek Lies nooit meer te sturen.

‘Ze moet een enorme présence hebben gehad, die vrouw,’ zegt Lies Schouten-Vossen. Zij is vrijwilliger bij het archief en was een van de mensen die hielp met het transcriberen van de brieven. ‘En ze heeft van het leven genoten, een tijd lang. Het was een heel avontuurlijke meid.’

Door het lezen van alle liefdesbrieven aan Lies heeft haar naamgenoot een behoorlijk goed beeld van haar gekregen. ‘Ze wilde schrijver of toneelspeelster worden. Maar wat ze in elk geval wilde, was weg uit dat benauwde Sittard. En dat herken ik wel, want ik wist toen ik achttien was ook niet hoe snel ik weg moest uit Horst, waar ik opgegroeid ben. En ze had denk ik best talent voor het een en ander. We hebben alleen geen brieven van haarzelf, dus voor een deel blijft het gissen.’

Naast een indruk van het roerige liefdesleven van Lies, geven de brieven ook een tijdsbeeld van de jaren veertig en vijftig. De Tweede Wereldoorlog drukte een stempel op het leven. Jonge vrouwen als Lies hadden beperkte mogelijkheden om zich te ontwikkelen. Studeren of carrière maken zat er voor de meeste meisjes niet in. In 1946 sloot Lies zich aan bij het Vrouwen Hulpkorps (VHK), in die tijd een manier om meer van de wereld te zien – en in haar geval ook om interessante mannen te ontmoeten.

Rond 1942 schreef Lies lange tijd met een jeugdvriend van Duitse afkomst, Heinz. Hij werd opgeroepen voor het Duitse leger en fantaseert hardop over wat ze samen gaan doen als hij verlof heeft. Maar uit latere brieven blijkt dat dat er niet van gekomen is.

Ook aan ene Leo in Amerika deed ze allerlei beloften. ‘Die schreef zo saai,’ zegt Schouten-Vossen. ‘Elke brief hetzelfde: ik hou van jou, blijf me trouw. Wanneer kom je naar Amerika? Want we gaan trouwen. Hij had haar ook een ring gegeven. Op een gegeven moment schreef ze niet meer terug, dus toen werd hij boos: geef die ring terug. De keer daarna was het weer een en al liefde. Blijkbaar had ze toch weer teruggeschreven. Maar dat was in dezelfde tijd dat ze aan iemand anders een trouwbelofte had gedaan, dus het was toch wel een aparte tante.’

De stem van Lies Schouten-Vossen vormt de rode draad in de podcast die Heleen Hummelen en Wieky de Boer over de brieven aan Lies maakten. Ze kozen hiervoor een bijzondere en verfrissende nieuwe vorm. Ze lieten de brieven voorlezen door mensen die nu ongeveer dezelfde leeftijd of belevingswereld hebben als Lies en haar aanbidders van toen. Bijvoorbeeld een vrouwelijke militair docent voor de brief van een bevriende officier uit het VHK en iemand met een Duitse achtergrond voor Heinz. Ook wisten de podcastmakers nabestaanden van briefschrijvers op te sporen, zodat ze op deze manier meer over hun voorouders te weten komen. De mensen die de brieven lezen, vereenzelvigen zich al snel met de schrijvers en gaan meeleven. Ter plekke ontdekken ze wat er gebeurd is of ze vullen in hoe ze denken dat het is gegaan. Af en toe komen we weer terug bij Lies Schouten-Vossen, die ook stukjes voorleest, samenvat, uitlegt en interpreteert. ‘Heleen kwam voor elke aflevering uren opnemen,’ vertelt zij. ‘Daardoor ging ik me heel erg vereenzelvigen met Lies. Ik moest steeds in haar hoofd duiken en verklaren waarom zij de dingen doet zoals ze ze doet. En ja, dan krijg je allerlei inzichten die je van tevoren nog niet had. En zij heet Lies en ik ook, dus dat is sowieso heel leuk.’

In de montage koppelde Hummelen de verschillende brieffragmenten en citaten zo aan elkaar, dat je als luisteraar het levensverhaal van Lies kunt volgen en haar steeds beter gaat begrijpen. Het was duidelijk een eigengereide vrouw met veel charme. Maar ze hield ook mensen aan het lijntje. Doordat je haar door de ogen van anderen ziet, merk je ook dat iedereen zijn of haar eigen Lies heeft.

‘Ze moet genoten hebben van de aandacht van alle mannen die haar wilden,’ zegt Schouten-Vossen. ‘Ik vond het heerlijk om alle brieven te lezen en Wieky en Heleen zijn van alles over haar te weten gekomen wat ik nog niet wist.’ Maar zou ze in het echte leven ook vriendinnen met haar naamgenoot zijn geweest? Ze denkt even na: ‘Ik denk dat het mijn type niet was. Ze was heel ontrouw. Niet alleen aan de mannen in haar leven, maar ook aan haar vriendinnen. Ze verbrak allerlei beloftes. En zo zit ik niet in elkaar, dus in die zin vind ik haar niet zo aardig. Maar ze wilde volgens mij wel shinen, ze wilde wel in de spotlights.’

En dat is haar, tachtig jaar na dato, dankzij deze podcast toch maar mooi gelukt.