De podcast Bob is opgezet als een detective­verhaal, verteld vanuit het onbetrouwbare geheugen van een bejaarde vrouw.

Wie was Bob? Dat is de vraag waar de nieuwe podcast van VPRO Dorst om draait. Het Vlaams-Nederlandse Audiocollectief Schik vertelt het verhaal van een mysterieuze minnaar die misschien alleen bestaat in het mistige geheugen van een oude dame.

Siona Houthuys (28), Mirke Kist (26) en Nele Eeckhout (29) kennen elkaar van de opleiding Woordkunst in Antwerpen. Daar hadden ze les van Carry, met wie ze contact bleven houden. Op een dag hoorden ze hun oud-docent vertellen dat haar dementerende moeder Elisa maar bleef praten over ene Bob, een buurjongen op wie ze als tiener verliefd was. Ze beweerde zelfs dat ze een kind van Bob had gekregen, dat ze af had moeten staan. Kist: ‘Elisa’s drie dochters wisten niet of ze het verhaal van hun moeder moesten geloven, maar ze waren wel heel nieuwsgierig. Daarom vonden ze het goed dat wij de zaak gingen uitzoeken.’

Elisa is 85 en woont in een rusthuis. De drie podcastmakers kwamen een jaar lang ­regelmatig bij haar over de vloer om zoveel mogelijk van het verhaal van Bob los te krijgen. Maar het is lang niet altijd duidelijk of wat ze vertelt feit of fictie is. Eeckhout: ‘We behandelen haar alsof ze onze eigen oma is.’ Kist: ‘Ze vindt het gezellig als we komen en fijn dat we naar haar luisteren. Ze ziet de microfoon en weet dat er een radiostuk wordt gemaakt, maar ze kan niet helemaal inschatten wat dat betekent. Daarom zijn we erg voorzichtig geweest en bleven we steeds in overleg met haar kinderen.’ Houthuys: ‘Meegaan in haar gedachten is heel vermoeiend. Wij proberen te zoeken naar logica in haar relaas, maar ze springt van de hak op de tak. En we wilden haar ook niet te veel sturen.’

Omdat duidelijk is dat ze het ware verhaal niet van Elisa zelf te horen zullen krijgen, gaan de radiomakers op zoek naar feiten. Ze duiken in archieven, proberen het klooster te vinden waar Elisa op haar vijftiende haar baby zou hebben gekregen, en praten met experts. Regelmatig dachten ze op een dood spoor te zitten. ‘Elke keer nadat we bij Elisa waren geweest, zaten we in zak en as,’ zegt Houthuys. ‘We zeiden tegen elkaar: ze liegt, er klopt niets van. Maar als we de tape de volgende dag terugluisterden beseften we: er moet toch een kern van waarheid in zitten.’ Kist: ‘Soms kwamen de antwoorden die we nodig hadden gewoon echt niet. Daar moesten we het dan maar mee doen. Veel lijntjes in ons onderzoek liepen dood. We wisten niet waar we aan begonnen en we wisten ook echt niet of het ergens op uit zou draaien.’

Spanningsboog

Toch lukte het langzamerhand om de puzzelstukjes te vinden en ze in elkaar te passen. In de podcast van zes afleveringen komen de drie jonge vrouwen steeds dichter bij de waarheid over Bob. Houthuys: ‘Al vrij snel vonden we thema’s die steeds terugkwamen: afgestane kinderen, oude liefdes, familiegeheimen, het geheugen, dementie. Daar hebben we de afleveringen aan opgehangen.’ Eeckhout: ‘Onze eigen redenering bepaalt de spanningsboog van het verhaal. Het is een subjectieve weergave van hoe wij onze zoektocht hebben beleefd, de gedachten en hypotheses die de revue zijn gepasseerd.’ ‘Bob is geen objectieve journalistiek,’ vult Kist aan, ‘maar de zijpaden en niet-kloppende theorieën maken de zoektocht juist interessant en rijk. Je gaat mee met de verteller, net als in een roman. De populaire podcast S-Town heeft ons laten zien dat je een podcast mag opbouwen als een boek, dat je de verteltijd mag opeisen en het geen functionele afspiegeling hoeft te zijn van de gang van zaken.’

Eeckhout: ‘We hebben Bob wel aangepakt als een detectiveverhaal, maar dat is het niet. Er is geen lijk gevonden of misdaad gepleegd. Wat op het spel staat is de vraag: hoeveel waarde hecht je aan zo’n verhaal, hoever ga je erin mee en wat zijn de consequenties daarvan?’

Grootmoedertje

‘We wilden graag een waargebeurde geschiedenis in meerdere afleveringen vertellen,’ zegt Kist. ‘Maar het is niet makkelijk om een verhaal te vinden dat daar sterk genoeg voor is. Dan kom je al snel bij misdaadzaken uit. We vinden het mooi dat die spanning er bij Bob wel in zit, maar het toch geen misdaadverhaal is.’ Houthuys: ‘Het gaat over een grootmoedertje, dat is niet sexy. Daarom leent het verhaal van Elisa zich ook zo goed voor een podcast. Als het een film zou zijn, zou je niet aan dat beeld voorbij kunnen gaan van dat kleine vrouwtje in dat kamertje in een rusthuis. Ze zit gebogen, haar oog trilt. Dat is een beetje eng. Maar in een podcast zie je dat allemaal niet en kan haar persoonlijkheid een leven gaan leiden in de hoofden van de luisteraars.’

Na een jaar lang onderzoeken en luisteren naar Elisa weten de drie makers nu meer over Bob. Maar ze hebben ook veel geleerd over hoe het is om oud te zijn. Kist: ‘We hopen dat Bob ook kan bijdragen aan het debat rondom dementie. Ik begrijp nu veel beter wat er in de hoofden van die mensen gebeurt. Het onderscheid tussen feit en fictie is in het geheugen niet zo simpel, er zit een groot grijs gebied tussen. De natuurlijke reactie van de maatschappij is afstand nemen tot dementerenden. Maar ze hebben zeker wel door hoe ze worden behandeld en ze hebben veel behoeften waarin niet wordt voorzien.’ Eeckhout: ‘We zitten nog altijd met de vraag of Elisa meer heeft aan de realiteit, of aan haar eigen verhalen. Nu de podcast af is, twijfelen we over hoe we het ook voor haar gaan afronden. Maar we blijven haar sowieso zien, we hebben er echt een grootmoedertje bij.’

de podcastgids in je mailbox?

schrijf je in