Sinds Mandula van den Berg begon met het maken van de audiodocumentaire Het lied van de bomen (vanaf 31 juli in de podcast Docs) loopt ze met een zekere eerbied door het bos, zo vertelt ze aan de telefoon. ] ‘Als ik nu hele goede oren zou hebben,’ gaat er dan door haar heen, ‘zou ik een heel ander landschap horen.’ Het voelt haast alsof ze door een kathedraal loopt, ‘alsof ik me in de aanwezigheid bevind van iets wat ik niet helemaal kan vatten’.
Want hoewel het ons als mensen niet opvalt, maken bomen constant geluid. De processen die zich in hen afspelen (fotosynthese, droogtestress of de sapstromen) zijn te vatten in klanken. Performancekunstenaar Bert Barten zet al jaren de trillingen van bomen met behulp van apparatuur om in geluiden. In Het lied van de bomen luistert Van den Berg samen met hem naar wat bomen te vertellen hebben en naar de composities die Barten maakt.
Bij droogtestress hoor je bijvoorbeeld het getik van kapotspringende adertjes, terwijl een gezonde boom een vredig ruisende sapstroom heeft. Maar Barten zet de geluiden ook om in synthetische klanken en maakte zo bijvoorbeeld een compositie over de bossen rondom de Turkse stad Marmaris, die al jaren geteisterd worden door bosbranden.
Maar waarom zouden we eigenlijk naar bomen moeten luisteren? In de documentaire legt Van den Berg de link met het album Songs of the Humpback Whale uit 1970, waarin onderwateropnamen van de liederen van bultruggen te horen zijn. Miljoenen mensen raakten zo ontroerd door het gezang van de dieren dat het protest tegen de walvisjacht groeide en er algauw een verbod kwam. Zou het bultrugeffect ook mogelijk zijn voor planten, vraagt Van den Berg zich daarom af. Kunnen de geluiden van bomen ertoe leiden dat we er veel minder gaan kappen?
Er is natuurlijk wel een verschil tussen de walvissen en de bomen: walvissen maken uit zichzelf al geluid, terwijl we niet naar bomen kunnen luisteren zonder ze in klanken om te zetten die mensen daadwerkelijk kunnen horen. ‘Je hebt inderdaad een extra vertaalslag nodig,’ zegt Van den Berg. ‘Dat vind ik er ook interessant aan: in hoeverre communiceren de bomen met ons en in hoeverre projecteren we onze gedachten op hen?’
Barten gaat het er vooral om de natuur op een gevoelsniveau dichterbij te brengen, vertelt Van den Berg. ‘Hij houdt ook luistersessies in bossen zodat mensen voelen: er gebeurt zo veel om me heen, er is zo veel complexiteit. Mensen die verwondering laten ervaren vindt hij het belangrijkst.’ Bij Van den Berg is dat al gelukt; zij kan niet naar een kastanjeboom kijken zonder zich af te vragen hoe het stromen van de sappen of de droogtestress in deze boom zullen klinken.