Pottenbakker tussen de scherven

Erg veel verschillen de twee ‘brexitvazen’ niet van elkaar. De vazen die Grayson Perry in 2017 voor ‘de schoorsteenmantel van Engeland’ maakte, zijn om te beginnen bijna even groot: de Leave-vaas meet 108 centimeter; de Remain-vaas is ietsje kleiner, om precies te zijn 0,4 procent. Het rijk gedecoreerde duo, getiteld Matching Pair, maakt sinds vorig jaar deel uit van de vaste collectie van het Victoria and Albert Museum in Londen. Op de Leave-versie zijn onder anderen ontdekkingsreiziger Francis Drake en staatsman Winston Churchill afgebeeld, naast portretten van gewone Britten. Op de Remain-vaas prijken bijvoorbeeld de vermoorde Labourparlementariër Jo Cox en Mahatma Gandhi. ‘They are amazing pots,’ liet de keramiekconservator van het museum bij de onthulling weten. ‘Te belangrijk om niet in de collectie op te nemen.’

Zo zie je maar, het eu-referendum van 23 juni 2016 in Groot-Brittannië en de gevolgen daarvan brachten soms ook iets goeds voort, naast tumultueuze verdeeldheid en politieke instabiliteit. Kunst met urgentie zoals dat heet, voortkomend uit de noodzaak te reageren op barre tijden. Romanciers Ali Smith (Autumn) en Jonathan Coe (Middle England) deden het. The National Theatre ook, met My Country, een actueel toneelstuk op basis van interviews met Britse burgers tot in de verste uithoeken van het land. Hbo en Channel 4 produceerden televisiefilm Brexit – The Uncivil War, met Benedict Cumberbatch als Leave-campagnestrateeg Dominic Cummings [zie kader]. En Grayson Perry, een van de bekendste Britse beeldend kunstenaars, haalde het onderste uit de kan voor zijn brexit vases.

‘Man, wat heb ik een werk gehad aan brexit,’ zei hij toen Nieuwsuur hem in februari 2020 opzocht in zijn atelier in het Londense Islington. De aanleiding voor het bezoek was de bekendmaking van de winnaar van de Erasmusprijs 2020, hij dus, niet zijn aandeel in het brexitdebat, volgens The Independent ongeëvenaard. Precies op de dag van de door Theresa May tussentijds uitgeschreven verkiezingen, 8 juni 2017, opende in Serpentine Gallery zijn expositie The Most Popular Art Exhibition Ever! De hoofdthema’s: mannelijkheid, populariteit en brexit.

Pottenbakken en politiek-maatschappelijk engagement lijken lastig met elkaar te rijmen, maar niet in het parallelle universum van Grayson Perry (Chelmsford, 1960). Het Stedelijk Museum in Amsterdam is bijvoorbeeld in het bezit van zijn uit twaalf borden bestaande Gulf War Dinner Service (1991). Natuurlijk, het uitdagen van de kunstelite is een drijfveer, of moet je zeggen was? Perry is allang geen buitenstaander meer, en dat weet hij maar al te goed. De vurig pleitbezorger en liefhebber van ouderwets vakmanschap gebruikt datzelfde gedegen handwerk – aardewerk en wandkleden voorop, kortom datgene wat traditioneel en enigszins geringschattend eerder tot het domein van de ‘toegepaste kunst’ wordt gerekend – om actuele kwesties aan een gedegen onderzoek te onderwerpen. Traditionele ambachtsvormen, herkenbaar voor iedereen, zet hij in ‘als een soort guerillatactiek om de moeilijkere olifanten in de kamer van onze Britse samenleving te bespreken’, zei hij bij de opening van The Most Popular Art Exhibition Ever!

Een man met een aanstekelijke schaterlach en warrig haar, dat zich met de betere lak- en föhnmanoeuvres laat omtoveren tot een keurige bop. Dan is hij Claire, zijn vrouwelijke evenknie, die in vol ornaat en stevig in de make-up bij feestelijke gelegenheden de schijnwerpers niet hoeft op te zoeken. In een nachtblauw ensemble van glanssatijn met veren hoed verscheen Perry in 2014 in Buckingham Palace om door prins Charles te worden onderscheiden voor zijn verdiensten voor de hedendaagse kunst. Als een antropoloog in den vreemde observeert hij zichzelf en zijn tijdgenoten zoals ze zich bewegen binnen de vastomlijnde tribes van de klassenmaatschappij die Groot-Brittannië is. Steeds bereid tot participatie vanuit de nieuwsgierige behoefte de codes van die stammen tot in de haarvaten te doorgronden.

Televisiekijkers kennen hem van zijn veelbekeken programma’s op Channel 4. In All in the Best Possible Taste (2012) zoomde hij à la socioloog Pierre Bourdieu in op de smaakverschillen tussen de sociale klassen. Hij liet zich aankleden als een man van stand, ging mee naar een treffen op een chic buiten en vroeg met zijn ontwapenende charme naar de bekende weg: of hij door kon gaan voor een van hen. Natuurlijk niet.

Perry, beschadigd kind uit de onderklasse, verwondert zich evenzeer over het eeuwige tweedjasje van de kasteeleigenaar als over het biologische menu in het middenklassegezin en over de prullaria van de arbeidersklasse, prominent aan de wand naast de foto van het afgestudeerde kind. In een serie van zes joekels van bontgekleurde wandkleden, in Vlaanderen geweven, verwerkte hij zijn bevindingen.

Thema’s als identiteit, klasse en gender vormen een constante in zijn oeuvre. Niet verwonderlijk dus dat brexit – ‘waarschijnlijk het ingrijpendste besluit gedurende mijn bestaan’ – juist bij hem in goede handen was. Illustratief is in dat verband de titel van zijn solotentoonstelling in het Maastrichtse Bonnefantenmuseum in 2016: Hold Your Beliefs Lightly.

Twee vazen maakte hij, waarvan de ene ‘de wensen, verwachtingen, dromen, angsten, beelden van de remainers reflecteert en de andere die van de leavers’. Op televisie deed hij in Divided Britain verslag van de totstandkoming van de vazen en de verkenning die eraan voorafging. ‘Kan kunst een waarheid onthullen die het dagelijkse politieke rumoer verdoezelt, en de identiteit van de twee stammen vastleggen?’

Alter ego Claire Grayson staart in de titelrol zorgelijk vanaf de witte kliffenkust over de einder van de Noordzee in een regency-jurk met bijpassend hoofddeksel, een personage uit een Jane Austen-verfilming in drag. ‘Ofschoon ik Remain stemde en in het verleden Labour steunde, zal ik afstand nemen van mijn persoonlijke overtuigingen en kunst maken die recht doet aan het gevoel van beide kanten. (…) En ik vraag jullie, het Britse volk, om me te helpen kunst te maken van wat ik ontdek.’ Heel toepasselijk dat Perry juist nu, bij zijn onderzoek naar de verdeeldheid, die met leugens en grove manipulaties door een datagestuurde Leave-campagne op de spits werd gedreven, voor het eerst gebruikmaakte van crowdsourcing.

Via sociale media nodigde hij de twee stammen uit input te leveren: foto’s, van zichzelf en in het bijzonder van tatoeages. Ook vroeg hij de inzenders naar hun favoriete merk en kleur, naar specifieke dingen die ze in hun land op prijs stellen en met welke bekende mensen ze zich identificeren. Opvallend onderscheid: de remainers waren nogal geneigd hun ‘culturele kapitaal’ te etaleren, merkte Perry ietwat vilein op, desnoods met lichaamsdecoraties in de vorm van een Apple-logo. Ze stuurden foto’s van zichzelf voor een goedgevulde boekenkast, vioolspelend of met rolkoffers in Venetië.

‘Ik stemde Leave,’ schreef een vrouw, begeleidende foto: op de hurken in het bos. ‘Maar ik ben geen racist, ik ben een heks.’ Perry’s commentaar: ‘Goed om te weten aan welke kant de heksen staan.’ Uit de inzendingen maakte hij een selectie, een reeks portretten waarmee hij de vazen decoreerde. De 73-jarige Nigel Farage-aanhanger die in zijn tuin in Chesterfield met een hamer staat te zwaaien, is prominent vertegenwoordigd op de Leave-vaas. Zo voelde hij zich toen hij stemde, liet hij weten: strijdbaar. ‘Het was een roep om vrijheid, in godsnaam.’ En of hij in zijn sas was met zijn uitverkiezing. ‘Dat is mijn onsterfelijkheid.’ Naast hem op de vaas een trotse zestigjarige uit Zuidwest-Wales met een flaphoed en een roze t-shirt met de opdruk ‘Crazy chicken lady’. ‘De man die denkt dat hij in de positie is om mij te vertellen wat ik moet doen, kan een klap op zijn achterste krijgen.’ Ook geselecteerd voor de Leave-decoratie: een hoogzwangere lerares uit Essex die de Britse vlag omhooghoudt en met blauwe verf ‘Brexit baby’ op haar buik heeft geschreven.

Maar je moet goed kijken. Van een afstandje lijken de vazen erg op elkaar, al was het maar door dezelfde basiskleur: blauw. Die kleur won in beide kampen, en ook over Marmite, thee en David Bowie bleek overeenstemming te zijn. ‘Een goed resultaat,’ meende Perry in een interview met The Guardian ter gelegenheid van de aankoop door het Victoria and Albert Museum. ‘Het toont aan dat er veel meer is wat ons bindt dan wat ons scheidt.’