‘De geschiedenis ontglipt je vaak’

Filmmaker Erik Lieshout (1961) maakt al jaren documentaires voor de VPRO, onder meer voor de documentaireseries In Europa en Made in Europe. Ook is hij bekend van de documentaire To Stay Alive: A Method (2016) met Michel Houellebecq en Iggy Pop. Sinds twee jaar woont hij in Frankrijk. Daar maakte hij drie afleveringen van In Europa: over terrorismebestrijding, #MeToo en gele hesjes.

Lieshout: ‘Voor mij is “de geschiedenis op heterdaad betrappen” vooral een interessante invalshoek, een leuke manier om na te denken over het filmen van het heden. Maar tijdens het filmen moest ik concluderen dat geschiedenis je vaak ontglipt, dat je wordt ingehaald door iets wat nóg actueler of nóg meer “op heterdaad” is. Dat merkten we bijvoorbeeld bij onze aflevering over de gele hesjes in Frankrijk. Toen we die bedachten wisten we nog niet dat corona die beweging min of meer de das om zou doen. We hebben nog net de laatste demonstratie kunnen filmen, in maart. Die dag waren er drie demonstraties tegelijk. Zonder corona zou het veel drukker zijn geweest en had het een heel lastige dag voor de Franse ordetroepen kunnen worden, wat interessant was geweest om te filmen. Maar het mooie van documentaire maken is dan weer dat je verschillende kanten op kunt. Nu hebben we ons wat meer gericht op de persoonlijke verhalen achter de gele hesjes, en dat is prima.’

‘Zeker. Zo stuitte ik bij het maken van de aflevering over #MeToo op een heel nieuw draadje. Namelijk dat Carla Bruni, de vrouw van Nicolas Sarkozy, goed bevriend is met Tristane Banon, de journalist die in 2011 Dominique Strauss-Kahn beschuldigde van een poging tot verkrachting. Bruni is zelfs de peettante van Banons dochter Tanya. Toen dacht ik: hoe zit dat precies? De presidentsverkiezingen van 2012 waren in aantocht, DSK was Sarkozy’s voornaamste concurrent, en had een voorsprong op Sarkozy in de peilingen. Het was dus gunstig voor Sarkozy als DSK zou worden uitgeschakeld door een schandaal. Zo ontdekte ik al snel steeds meer details die niet erg fris waren, maar dat is wellicht iets voor een volgende documentaire. Ik wil er maar mee zeggen: het verhaal is altijd groter dan de uitzending.’

‘Voor de VPRO-documentaireserie Speeches heb ik eens een tafelrede gefilmd van Jean-Marie Le Pen. Hij opperde daar de gedachte om overbevolking in Afrika op te lossen met een atoombom. Dat is zelfs voor Le Pen iets uitzonderlijk vreselijks om te zeggen. Je zag zijn gezelschap wit wegtrekken. Het was muisstil. Ik had dus unieke beelden in handen, maar helaas pasten die niet in opzet van de uitzending.’

‘We hadden een scène waarin de gele hesjes taart zaten te eten. Die taart was door een sympathiserende bakker ter beschikking gesteld. Toen zei een van onze cameramensen: dit doet me denken aan Marie Antoinette! Die zei immers, volgens de legende, tijdens de Franse Revolutie: “Als ze geen brood hebben, waarom eten ze dan geen taart?” Dat was een mooie verwijzing geweest, ook omdat ik denk dat de gelehesjesbeweging vooral ontstaan is als reactie op de arrogantie van Macron, die zei: “Heb je geen werk? Je hoeft maar de straat over te steken om een baan te vinden!” Juist dat soort foute opmerkingen heeft de woede van de gele hesjes opgewekt, nog meer dan armoede of benzineprijzen. Maar helaas, er was uiteindelijk geen ruimte voor.’

‘Vroeger, toen ik als kind televisie keek, wilde ik maar één ding: bij de VPRO horen. En ik heb er weleens over nagedacht wat de VPRO dan zo speciaal maakt. Het is de combinatie van ethiek en esthetiek, denk ik. De VPRO staat niet alleen voor maatschappelijk engagement, maar belichaamt ook een bepaald gevoel voor stijl, schoonheid en artisticiteit. Dat zie je denk ik wel terug in de documentaires van In Europa. Zoals Geert Mak de geschiedenis vertelt in woorden, zo doen wij dat in beelden. En waar hij uitblinkt in de grote lijn en de analyse, richten wij de camera op het particuliere: persoonlijke verhalen die de grote geschiedenis illustreren.’