Atardi is een ode aan Antilliaanse muziek en onvoorwaardelijke liefde

Een stijlvol geklede man stapt uit een blitse Amerikaanse slee. Hij wijst op een armoedig huisje. ‘Hier ben ik dus opgegroeid. We hadden het ontzettend moeilijk thuis. Jaagden op leguanen, konijnen en vogels. Om op te eten.’

We kijken naar fraaie kleurenbeelden van het Curaçao uit de jaren zeventig. Een Nederlandse tv-ploeg maakt een item over zingende zakenman Rudy Plaate (1937). ‘Ik was een buitenkind,’ vertelt hij. ‘Een buitenkind?’ vraagt de verslaggever. ‘Ja, dat is wanneer je vader en moeder niet getrouwd zijn. We hadden er zelf geen erg in, tot je later groot wordt en kinderen ontmoet uit gewone families.’ De verslaggever: ‘Een man heeft dus meerdere vrouwen?’ Plaate: ‘Ja ja, vele vrouwen…’

Het is een sleutelscène in de documentaire Atardi – The Life of Curaçao’s Musical Genius Rudy Plaate. Dat de kleine Rudy niet opgroeit bij zijn vader, een geslaagd ondernemer, maar bij zijn moeder, een arme ‘buitenvrouw’, heeft veel impact. Hij krijgt een stigma en wordt op straat nageroepen. Maar, vermoedt zijn zoon Leo, juist dit heeft hem de drive gegeven om zichzelf keer op keer te bewijzen. En dat werkt. De rusteloze Plaate groeit vanaf eind jaren vijftig langzaam uit tot muzikaal spilfiguur op de Nederlandse Antillen. Hij is eveneens ondernemer – naast een plantage heeft hij een groentezaak – en wordt ook nog meervoudig tenniskampioen van Curaçao. Wanneer Plaate als een van de eersten op Curaçao een televisie in huis haalt, wil de hele buurt meekijken.

Selwyn de Wind (Curaçao, 1981) werkte vijf jaar aan de liefdevolle Papiamentstalige film. Als deejay, fotograaf en filmmaker houdt hij zich vooral bezig met hippe dancehall en reggae(ton), maar hij voelt het als een verantwoordelijkheid om ook in de Antilliaanse muziek van vroeger te duiken. Iemand waar hij niet omheen kan is Rudy Plaate, de stem van het volk op Curaçao. ‘Ik wist wel iets over Rudy,’ vertelt hij, ‘maar ik wilde meer weten. Wie was deze legende?’ De Wind laat tal van familieleden, collega’s en bekende Curaçaoënaars aan het woord en schetst in twee uur een gedetailleerd portret van Plaate.

De filmmaker stapt in het leven van Plaate als deze al aan een vorm van dementie lijdt. De zanger is dan 79. In het Concertgebouw in Amsterdam wordt een gala voor hem georganiseerd. Samen met Antilliaanse artiesten als Izaline Calister en Maruja Bogaard speelt het Metropole Orkest in een uitverkochte zaal zijn hits, onder meer ‘Dugu dugu sin sous’ en ‘Fiesta di Piskadó’. Plaate is er zelf ook bij, het eerbetoon ontroert hem.

Plaate schreef meer dan 400 liedjes, ook voor tipicos, lokale bandjes, in veel verschillende stijlen. Van walsjes tot calypso, van tumba tot kinderliedjes. ‘Hij kon alles,’ zegt een kenner van de Antilliaanse muziek in de documentaire.

Ongepolijste liedjes zijn het. ‘Mijn muziek is eenvoudig en tranquilo,’ zegt Plaate zelf. ‘Wat gitaartjes, een mandoline, een cuatro [een Venezolaanse ukelele, red.], en misschien een accordeon.’ Maar als troubadour van het volk heeft Plaate ook iets te vertellen in zijn liedjes. Zoals in ‘Respeta Polis’ (‘respecteer de politie’), een knipoog naar zijn liefde voor illegaal racen, ‘Minister’, dat kritiek bevat op het luxe leven van politici, of ‘Santa Maria’, een indirecte sympathiebetuiging aan de kapers van een Portugees cruiseschip, een actie tegen de Portugese dictator Salazar. En in de beroemde wals ‘Atardi’ (‘in de namiddag’), het officieuze volkslied van Curaçao en Aruba, bezingt hij op melancholische wijze de droefheid van de avondschemering op ‘Kòrsou’.

‘Als je op Curaçao bent opgegroeid is Rudy onderdeel van je culturele identiteit,’ zegt pianist Randal Corsen (Curaçao, 1972). ‘Zijn muziek krijg je met de paplepel ingegeven, soms zonder dat je het doorhebt, want hij maakte ook kinderliedjes en reclamemuziek.’ Corsen, winnaar van een Edison Jazz Award, verwerkt in zijn muziek veel Antilliaanse invloeden. ‘Ik ben vaak uitgekomen bij de stukken van Plaate, en heb sommige ook kunnen verjazzen. Waarom zou ik Amerikaanse standards gebruiken als we zelf standards hebben?’

Plaate sprak de taal van het volk, zegt Corsen, die na 23 jaar Nederland weer verruilde voor Curaçao. Soms is het jammer, zegt hij, dat er vanuit Nederland weinig interesse is voor de Antilliaanse muziek. Muziek die nota bene deel uitmaakt van een gezamenlijke geschiedenis. ‘Voor veel Nederlanders lijkt Curaçao niet meer dan zon, zee en strand. Als je het eiland echt wil leren kennen, moet je naar de liedjes van Rudy luisteren. Die bezong niet alleen de schoonheid, maar het hele leven hier. Als ik hem hoor zingen, denk ik: ja, dít is mijn eiland.’

Atardi is meer dan enkel een documentaire over Rudy Plaate, het is ook een ode aan de Antilliaanse muziek, een mix van Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en Europese invloeden. Via arbeiders die terugkeerden van de suikerrietplantages deed de Cubaanse muziek haar intrede en werd het Spaans verdrongen door het Papiaments, mede dankzij het pionierswerk van Plaate.

Daarnaast is Atardi een film over onvoorwaardelijke liefde, tussen Rudy en zijn vrouw Emmy, ruim zestig jaar lang zijn steun en toeverlaat. Een dramatische gebeurtenis lijkt voortijdig een einde aan het geluk te maken: als de depressieve Plaate weet dat hij ziek is, schiet hij zichzelf neer in natuurgebied Koraal Tabak. Hij overleeft deze wanhoopsdaad en uiteindelijk overleeft hij ook zijn vrouw – op 5 februari wordt hij 85. In de film krijgt de zanger van Selwyn de Wind het laatste woord. Geëmotioneerd bedankt hij de maker. ‘Dit verhaal is voor de toekomst. Ik waardeer dat enorm.’