Tien boeken om naar uit te kijken

Schrijver Nescio (pseudoniem van J.H.F. Grönloh) is vooral bekend van zijn Titaantjes (‘Jongens waren we, maar aardige jongens’) en De uitvreter (‘Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter’). Eind jaren negentig van de vorige eeuw werd duidelijk dat er in Nescio ook een voortreffelijk dagboekschrijver schuilging. Zijn toen uitgebrachte Natuurdagboek bleek een parel van observatiekunst en sfeerbeschrijving. Reden genoeg om uit te zien naar de brieven die Grönloh tijdens de hongerwinter vanuit Amsterdam aan zijn in Groningen verblijvende dochters schreef.

Het Lebensborn-programma was bedoeld om zoveel mogelijk raszuivere arische kinderen te produceren. Daartoe hadden de nazi’s door heel Duitsland en daarbuiten kraamklinieken opgezet waar door SS’ers bezwangerde vrouwen konden bevallen. In de roman Heim schetst de Waalse schrijver Caroline de Mulder hoe het eraan toeging in deze klinieken. Terwijl de Amerikaanse troepen naderen en de spanning oploopt, ontdekt verpleegster Helga de gruwelijke werkelijkheid achter dit eugenetische project.

Met Eeuwelingen maakte Steffie van den Oord een onvergetelijke reeks portretten van honderdjarigen. Voor dit boek ging de journalist en radiomaker opnieuw in gesprek met hoogbejaarden en vroeg hen specifiek naar hun oorlogsherinneringen. Zij waren kind in oorlogstijd en overleefden in de onderduik, in een concentratiekamp, of juist als zoon of dochter van een NSB’er. Hoe zag hun dagelijkse werkelijkheid eruit en hoe werken die oorlogservaringen door tot op de dag van vandaag? De oorlog door kinderogen.

Van de boeken die aan de geschiedenis van de Holocaust gewijd zijn, is dat van Abel J. Herzberg uit 1952 een van de aangrijpendste. Juist de ingehouden, zakelijke toon waarop hij meticuleus verslag doet van de geleidelijke uitsluiting van Joden uit het dagelijks leven, raakt de lezer in de ziel. Wie zich afvraagt hoe deze ongelofelijke misdaad heeft kunnen plaatsvinden, krijgt in deze studie het antwoord. Speciaal voor deze heruitgave heeft Arnon Grunberg een inleiding geschreven.

Adam LeBor schreef eerder een onthullende studie naar de rol van de Zwitserse banken in oorlogstijd. In zijn nieuwe boek schetst deze Engelse journalist en thrillerschrijver, die een groot deel van zijn tijd in Boedapest woont, hoe de Hongaarse hoofdstad eind 1944 kwam klem te zitten tussen de oprukkende Sovjets aan de ene en de geallieerde legers aan de andere kant. Aan de hand van nieuw ontdekt archiefmateriaal reconstrueert LeBor deze dramatische periode waarin de bewoners van Boedapest met de moed der wanhoop moesten zien te overleven.

Sinds 2022 voert romancier Robert Vuijsje (Alleen maar nette mensen) wekelijks een gesprek met een prominente of minder prominente Amsterdammer in Het Parool. Dat zijn altijd mooie interviews over wat nou eigenlijk typisch Amsterdams is, zoals met cabaretier Sanne Wallis de Vries over Amsterdamse humor en met dj Erik de Zwart over de Amsterdamse tram. Nalezenswaardige stukken, die nu terecht worden gebundeld.

Het boek bij de succesvolle tv-serie Het verhaal van Nederland, waarin Daan Schuurmans door de geschiedenis wandelt. Ditmaal de geschiedenis van Amsterdam, met het ontstaan van de grachtengordel, het slavernijverleden, het Jordaanoproer, de provo’s, de krakersrellen. De eerste twee delen in deze reeks, over Nederland en over de Oranjes, bleken hun weg naar de lezer verrassend goed te vinden. Er bestaat, zo mag de conclusie luiden, een toenemende behoefte aan een beter inzicht in het eigen verleden. Deze royaal geïllustreerde boekenreeks vertelt een toegankelijk geschiedenisverhaal, zonder de pijnlijke episodes te mijden of de complexe verhoudingen nodeloos te simplificeren.

In 750 jaar zijn er oneindig veel liedjes en gedichten aan onze hoofdstad gewijd. Aan burgemeester Femke Halsema de lastige taak om uit dit gigantische aanbod een afgewogen keuze te maken. Deze bloemlezing gaat van serieuze poëzie tot volksliedjes, van spoken word tot smartlappen en bevat teksten van onder anderen J.C. Bloem, Babs Gons en De Jeugd van Tegenwoordig.

Met deze titel spelen we een beetje vals, want Amsterdam door vreemde ogen verscheen al afgelopen najaar. Maar deze publiekseditie van een promotie-onderzoek naar Amsterdam als toeristische trekpleister verdient het om hier uitgelicht te worden. Van Ginneken bestudeerde hoe de hoofdstad de afgelopen twee eeuwen in reisgidsen uit Engeland, Duitsland, Frankrijk en Nederland is beschreven. Zij beschrijft hoe de toeristenindustrie Amsterdam in haar greep heeft gekregen en concludeert dat de stad nog steeds worstelt met de reputatie die ze eind jaren zestig opgedrongen kreeg als een vrijplaats zonder regels – een reputatie waar veel Amsterdammers zelf intussen in zijn gaan geloven.

Beide jubilea (80 jaar bevrijding en 750 jaar Amsterdam) komen samen in dit boek van Niod-onderzoeker Jeroen Kemperman over de opstelling van het Amsterdamse stadsbestuur onder de Duitse bezetting. Zoals bekend verleenden de gemeentelijke diensten ruimhartig medewerking aan de vervolging van Joodse inwoners van de stad. Hiervoor zal de gemeente dit jaar haar verontschuldigingen aanbieden, heeft burgemeester Halsema al aangekondigd. Waar die medewerking precies uit bestond, legt Kemperman in dit boek op genuanceerde wijze bloot.