Wat is er nog over van Neslon Mandela’s erfenis van verzoening?

Jan van Riebeeck kwam in 1652 aan in Kaap de Goede Hoop, in het hedendaagse Zuid-Afrika. Deze VOC-onderkoopman was weggestuurd uit Vietnam omdat hij corrupt was, maar zag een kans om zijn naam te zuiveren toen hij erachter kwam dat zijn werkgever een zogeheten verversingspost wilde opzetten op het meest zuidelijke puntje van Afrika. De VOC had namelijk een plek nodig om de Hollandse schepen op hun lange reis van en naar Indië te bevoorraden. Niemand zat te springen om dat te doen in het ‘gevaarlijke’ en ‘onbekende’ Afrika, maar Van Riebeeck wel. Met zijn komst begon de kolonisatie van Zuid-Afrika en de pijnlijke geschiedenis waarmee het land nog altijd worstelt, zo beschreef oud-correspondent Niels Posthumus Alle problemen begonnen met Van Riebeeck (2021).

De VOC-koopman introduceerde er slavernij het calvinistische geloof dat de grondslag werd van de witte suprematie en het apartheidsregime dat tot 1991 standhield. De vrijlating van Nelson Mandela had alles te maken met het einde van dit zwarte hoofdstuk in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Zijn verkiezing tot president werd in 1994 gevierd als einde van de onderdrukking van zwarte burgers en het begin van een eerlijkere samenleving.

Voor de documentaire Nelson Mandela: Hoop of hype? bezochten Omroep Zwart-presentatoren Akwasi Ansah en Gianni Lieuw-A-Soe het land – bijna tien jaar na diens dood – om te onderzoeken wat er nog over is van zijn erfenis van verzoening. Wat ze aantreffen, is niet heel hoopgevend. De film begint op de afvalberg die de grens vormt tussen een township, waar arme zwarte Zuid-Afrikanen wonen, en een rijke witte villawijk. ‘Ik heb rassenscheiding nog nooit zo duidelijk gezien,’ concludeert Ansah, ‘ik moet er bijna van kokhalzen.’

Sinds de jaren negentig lijkt er weinig veranderd in de ongelijkheid tussen zwart en wit in Zuid-Afrika. De corruptie van de dominante regeringspartij van Mandela, het ANC, doet sommige mensen zelfs terugverlangen naar de tijden van de strikte rassenscheiding. ‘Toen hadden we tenminste goede publieke voorzieningen zoals water uit de kraan,’ verzuchten zwarte Zuid-Afrikanen. Anderen beschouwen Mandela als verrader, omdat hij liever vrede stichtte in plaats van de witte burgers te straffen voor het apartheidsregime. Hoe kan het toch dat er nog altijd zoveel haat, woede en verdeeldheid leeft in de Zuid-Afrikaanse samenleving, vragen de presentatoren zich af. Daarvoor moeten we terug naar Van Riebeeck. De eeuwenlange ellende die hij in 1652 veroorzaakte kan niet zomaar in drie decennia worden uitgewist.