Documentaire Inside Russia – Traitors and Heroes volgt jonge Russen die hun stem laten horen in Rusland

In documentaire Inside Russia – Traitors and Heroes volgen Russische journaliste Anastasia Popova en regisseur Paul Mitchell een aantal jonge Russen die in Rusland hun stem laten horen tegen Poetin en zijn oorlog: een groep graffitikunstenaars die de oorlogspropaganda belachelijk maakt, een actrice, Uliana, die tijdens optredens tegen de oorlog ageert, journaliste Alla die voor haar YouTube-kanaal mensen op straat interviewt en Nina, een gemeenteraadslid dat Rusland op social media beschuldigt van oorlogsmisdaden.

Wat ze doen is hoogst gevaarlijk. Bestaande censuurwetgeving werd direct na de inval in Oekraïne dusdanig aangescherpt dat elke vorm van kritiek verboden werd. Alleen al zéggen dat Rusland in ‘oorlog’ was, kon tot zware straffen leiden.

Het leidde tot absurde situaties, zoals in het geval van drievoudig wereldkampioen snelschaken Aleksandr Grisjtsjoek die begin maart 2022 tijdens een persconferentie waarin hij de oorlog in scherpe bewoordingen afkeurde, zei: ‘Ik zal het woord “oorlog” niet gebruiken, want ik wil dat de mensen mij kunnen quoten.’ Meerdere van Grisjtsjoeks collega’s spraken zich uit tegen de oorlog. Een aantal zocht zijn heil inmiddels in het buitenland.

Want dat is, naast je blijven uitspreken tegen het regime of ‘innere Emigration’, een derde mogelijkheid: wegwezen. Direct na de inval ontvluchtten naar schatting 300.000 Russen hun land.  Stemmen met de voeten noemde Lenin dat ooit – dezelfde Lenin overigens die volgens Poetin schuld had aan het ontstaan van Oekraïne. We zijn bang voor ‘een nieuw ijzeren gordijn’, zegt een van de jongeren in de film.

Die angst is terecht allicht, want Poetin heeft soldaten, of beter gezegd kanonnenvoer nodig. Een grootschalige braindrain kan bovendien de economie schaden, en Rusland zit ook anderszins om jonge mensen verlegen: onderzoekers van de Moskouse HSE-universiteit becijferden recent dat Rusland, om haar huidige bevolkingsomvang te houden, tot het einde van de eeuw een miljoen migranten per jaar moet binnenkrijgen. Gebeurt dat niet dan krimpt de bevolking van 146,5 nu naar 67,4 miljoen inwoners rond 2100. De jonge mensen in de documentaire staan voor diezelfde keuze. Blijven met alle gevaren van dien, of vertrekken.

Wanneer de mobilisatie wordt afgekondigd, vlucht een aantal graffitikunstenaars naar Kazachstan, onder wie Lyonya, de gangmaker van het stel, die dan al is aangeklaagd voor ‘vandalisme met politieke bedoelingen’.

In Kazachstan kan hij echter niet aarden en voelt hij zich onmachtig: ‘Ik kan hier niets doen’. Terug in Rusland wordt hij twee maanden opgenomen in een psychiatrische kliniek om te bepalen of hij gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar is: de strategie van zijn advocaat om jarenlange gevangenisstraf te ontlopen.

Aan het slot van de film is hij weer vrij, in afwachting van zijn proces. Ondertussen blijft hij het regime bestrijden: ‘Ik weet wat ik ben en waar ik voor sta. Morgen is alles goed. Morgen is een mooie dag, warm en vrij. We weten alleen niet of die dag komt.’