Schuld en boete: openhartige verhalen over de verstrekkende impact van schulden

Hoe verzeil je in een cyclus van schulden die leiden tot boetes, en boetes die vervolgens weer leiden tot meer schulden? In de documentaire Schuld en boete (kro-ncrv) delen Sharon, Jurrien, Ellen, Thea en Dennis gedetailleerd en openhartig met de kijker hun schuldenverhaal. Hoe zij met een relatief laag schuldbedrag begonnen, en alsmaar dieper in de schulden raakten doordat zij verstrikt raakten in het incassosysteem. En wat de jarenlange onafgebroken periode van oplopende schulden vervolgens met een persoon doet.

Zo vertelt loodgieter Dennis over zijn eerste huwelijk dat stuk liep na het overlijden van hun dochtertje. Een tweede relatie waaruit een zoontje voortkwam, volgde. Toen na zeven jaar zijn inmiddels ex-partner ‘ervandoor ging met een ander’ en Dennis achterliet in een kaal huis met schulden, begonnen de financiële problemen. Dennis raakte dusdanig in de knel dat hij zijn huis kwijtraakte en noodgedwongen in zijn auto sliep. Om de twee weken boekte hij met geld dat hij opspaarde ‘lekker gezellig’ een hotelletje, opdat hij dan normaal zijn zoontje kon ontvangen. En vertelt Ellen over de tijd waarin zij wekenlang, omdat het licht was afgesloten, met haar kinderen onder kaarslicht monopoly speelden. De jongens vonden het ‘heerlijk’, maar in haar achterhoofd wist ze dat de realiteit donker was.

De Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden (LOSR) meldt op zijn website dat ongeveer een half miljoen huishoudens worstelen met geregistreerde problematische schulden zonder direct uitzicht op een oplossing. En de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving stelt in zijn rapport Van schuld naar schone lei uit 2022 dat mensen die hun schulden niet kunnen aflossen ‘meer en vaker lichamelijke klachten ervaren en eerder overlijden dan mensen zonder schulden’. Schuldenproblematiek beschouwt de Raad inmiddels als officieel volksgezondheidsprobleem. Om het schuldenmechanisme beter te begrijpen moet men het Nederlands stelsel van incasso onder de loep nemen.

Dat stelsel nodigt namelijk, aldus de LOSR, uit ‘tot escalatie’ en tot een systeem dat al snel ‘pervers’ uitwerkt. Ter illustratie: ‘(…) bij een afloscapaciteit van 100 euro krijgt een huishouden voor drie vorderingen van 750 euro een rekening van 5.593,07 euro aan extra kosten. De eerste 46 maanden (3,8 jaar) betaalt het huishouden alleen maar af aan de kosten en nog geen cent op de initiële vordering. Een dergelijke schuldenoploop zet huishoudens helemaal klem en draagt bij aan het ontstaan van nieuwe vorderingen en maatschappelijke kosten.’ De LOSR heeft vorig jaar in samenwerking met Hogeschool Utrecht vijf adviesmaatregelen opgesteld in een poging daarmee schulden klein te houden en meer perspectief te bieden aan schuldeisers en debiteuren. Bijvoorbeeld, (eerder) de stap zetten naar hulpverlening. Sharon, Jurrien, Ellen, Thea en Dennis zijn inmiddels met ondersteuning van bewindvoering en schuldhulpverlening uit, of bijna uit, de schulden.