Slapstick voor gevorderden: de films van Preston Sturges

Het leven van de Amerikaanse scenarist en regisseur Preston Sturges (1898-1959) zit vol anekdotes die rechtstreeks afkomstig lijken uit een van zijn eigen kluchten. Neem de aanvang van zijn schrijfcarrière. Zo rond zijn dertigste had Sturges – toen nog het type twaalf ambachten, dertien ongelukken – een korte relatie met een actrice. Op een dag bekende de vrouw dat ze hem eigenlijk maar saai vond en enkel met hem was uitgegaan in het kader van een toneelstuk dat ze aan het schrijven was. Sturges was diep beledigd en besloot als wraak zelf ook een toneelstuk te schrijven, dat beter en succesvoller zou worden dan dat van haar. Hij noemde het toepasselijk The Guinea Pig (het proefkonijn). En jawel: het stuk werd opgevoerd en lovend ontvangen.

De actrice kon er wel om lachen. Ze had helemaal geen stuk geschreven, vertelde ze Sturges. Dat was een smoes geweest, maar ze was gevleid dat haar afwijzing hem zo had geraakt. Sturges lachte echter het laatst. Na dat eerste script had hij de smaak zo te pakken gekregen dat hij in één week een tweede stuk schreef. Het werd een grote hit op Broadway en al snel volgde het ene na het andere aanbod uit Hollywood, waar hij aan een glorieuze filmcarrière zou beginnen.

Maskerades, rivaliteit, spelingen van het lot: het zijn elementen die telkens terugkeren in het oeuvre van Preston Sturges. Veel van zijn stokpaardjes lijken eenvoudig terug te voeren op zijn turbulente jeugd. Zijn Amerikaanse moeder was een theatrale vrouw die er veel relaties op nahield – vaak met rijke mannen, maar ook met zonderlingen, zoals de occultist Aleister Crowley. Met haar jonge zoon reisde ze dikwijls naar Europa, waar ze de bohemien uithing, valse namen gebruikte en fantasieverhalen afstak. Thuis, bij zijn chique stiefvader in New York, leidde Preston intussen een heel ander leven, vol formele regels en schone schijn. Al die verschillende rollen die hij volwassenen zag spelen, fascineerden hem.

Toen Sturges begin jaren dertig in Hollywood belandde had hij dus al een bonte loopbaan achter de rug, onder meer als loopjongen, soldaat, muzikant, winkelmanager en uitvinder (voor zijn moeders cosmeticabedrijf ontwikkelde hij ‘kiss-proof’ lippenstift). Als scenarist vond hij naar eigen zeggen eindelijk zijn roeping. Zijn productiviteit was ongekend: in acht jaar tijd schreef hij tientallen scripts, soms in teamverband, zoals destijds gebruikelijk, maar liefst zelfstandig. Terwijl hij uitgroeide tot de bestbetaalde schrijver van Hollywood, baalde hij vaak van de verfilmingen van zijn werk. In 1939 deed hij producent Paramount een voorstel: hij zou zijn nieuwe script voor een dollar verkopen, mits hij dat zelf mocht regisseren.

Zo verscheen in 1940 The Great McGinty, een komedie over een zwerver die het liegend en bedriegend schopt tot gouverneur, ‘written and directed by Preston Sturges’. In toenmalig Hollywood was het hoogst ongewoon: een schrijver/regisseur die alle creatieve touwtjes in handen heeft. Voor Sturges begon een vijf jaar durende winning streak waarin hij achter elkaar zeven kaskrakers maakte die nog altijd gelden als klassiekers. In essentie allemaal screwballkomedies, maar wel met een eigen signatuur.

Wat typeert een Sturgesfilm? Allereerst de snelle, spitse, vrolijk-cynische dialogen, die nog altijd fris en ongekunsteld aandoen. Als verteller trok hij zich weinig aan van de heersende conventies. Slapstick wordt rustig gecombineerd met melodrama of thrillerelementen, er wordt gespeeld met chronologie en de thema’s zijn voor die tijd vaak gewaagd: overspel, scheidingen, dronkenschap, moorddadige fantasieën.

En altijd wordt er dus een façade opgehouden. Door die zwerver in The Great McGinty bijvoorbeeld, de oplichtster die een rijke sul verleidt in de heerlijke klucht The Lady Eve (1941) of de laffe soldaat die zich in Hail the Conquering Hero (1944) voordoet als oorlogsheld. Satirische verhalen zijn het, waaruit een weinig romantisch mensbeeld spreekt, maar ze verraden wel een grote sociale betrokkenheid. In dat kader moet ook zeker Sullivan’s Travels (1941) worden genoemd, waarin een regisseur van melige komedies eindelijk eens een serieuze, maatschappelijk relevante film wil maken (beoogde titel: O Brother, Where Art Thou?). Na vele omzwervingen stelt hij vast dat het misschien toch het nobelst is om mensen gewoon te laten lachen. Voor Sturges was de film allicht een soort missionstatement en sneer naar pretentieuzere collega’s ineen.

Zo abrupt als Sturges’ succes was begonnen, hield het na die zeven hits ook weer op. De omgang met zijn opdrachtgevers en de strenge censoren werd almaar moeizamer en wellicht was het succes hem ook enigszins naar de bol gestegen: hij kwam afspraken niet meer na en eiste steeds hogere budgetten. De paar films die hij nog maakte na 1944 gingen gepaard met ruzies en flopten. Uiteindelijk bracht Sturges zijn dagen vooral drinkend door in zijn eigen nachtclub aan Sunset Boulevard, tot er beslag op werd gelegd wegens onbetaalde belastingschulden. Er volgden nog wat halfbakken projecten in Europa, en in 1959 overleed de cineast aan een hartaanval in een New Yorks hotel. Mooie ironische uitsmijter: hij werkte op dat moment aan een autobiografie met de titel The Events Leading Up to My Death.

Tegenwoordig is Sturges wat minder bekend dan tijdgenoten als Capra, Hawks en Wilder, maar zijn invloed op latere filmmakers was enorm. Zijn prominentste fans zijn zonder meer Joel en Ethan Coen. Niet alleen is hun doldwaze roadmovie O Brother, Where Art Thou? een expliciete hommage aan Sullivan’s Travels, ook films als Raising Arizona, The Hudsucker Proxy en The Big Lebowski zitten tjokvol verwijzingen naar zijn oeuvre. Het Sturgesretrospectief in Eye is dan ook alle cinefielen aan te bevelen, maar Coenfanaten helemaal: je doet de ene na de andere ontdekking.