De beste documentaires op NPO Start

Wat als je veel van je kinderen houdt, maar achteraf gezien toch liever geen moeder was geworden? Regisseur Milou Gevers laat drie vrouwen aan het woord voor wie dit geldt. Zij komen in beeld als poppen en hebben een gefingeerde naam, want het thema roept heftige reacties op. Via animaties komt de beklemming die de moeders ervaren tot leven. Het knappe van Spijtmoeders is dat de documentaire niet alleen de individuele verhalen van de moeders genuanceerd vertelt, maar ook het grotere plaatje laat zien: de onmogelijke verwachtingen die de maatschappij op de schouders van moeders stapelt.

De blauwe familie van Maria Mok en Meral Uslu is opgenomen in een sobere hotelkamer, waar zeven politieagenten een voor een vertellen wat ze meemaken op het werk. Achteloos racistische opmerkingen van hun witte collega’s en leidinggevenden, uitsluiting wanneer je niet voldoet aan de heersende norm. Karaktermoord, vernedering, pesterijen: het ene na het andere pijnlijke verhaal passeert de revue, de geëmotioneerde gezichten spreken boekdelen. Jan Struijs, de voorzitter van de Nationale Politiebond, zet het in de documentaire in perspectief: ‘Mensen met een migratieachtergrond of lhbti’ers lopen bij ons de deur plat met meldingen als “ik voel me niet veilig, maar ik voel me ook niet gesteund genoeg op het moment dat ik dit aankaart”. Dan heb je echt een groot probleem.’

Zoiets als de Amerikaanse serie The Wire hadden de makers van Schuldig voor ogen toen ze aan hun zesdelige documentaire serie over schuldenproblematiek in de Vogelbuurt in Amsterdam-Noord begonnen. Veel hoger kun je de lat niet leggen als regisseurs. Non-fictie die haast als een sprookje werd verteld met glansrollen voor onder andere schuldenaar Dennis van de dierenwinkel, de trotse Carmelita en deurwaarder Ed. Schuldig en de makers werden overladen met journalistieke prijzen. Onder andere een podcast en een Nationale debat-tour zouden volgen.

You need the full works, my dear. Met deze onvergetelijke quote van een plastisch chirurg die naar haar vulva kijkt, schreef Sunny Bergman documentairegeschiedenis. De regisseur kreeg op haar 34^ste het gevoel dat de houdbaarheidsdatum van haar aantrekkelijkheid in zicht kwam. Dat was de aanleiding voor een persoonlijke zoektocht naar het knellende vrouwelijke schoonheidsideaal. De media en cosmetische industrie schrijven vrouwen voor dat ze trots en zelfstandig moeten zijn, maar voeden tegelijkertijd de onzekerheid om zoveel mogelijk te verkopen. Bergman geeft een rake analyse van deze verwarrende tijdgeest.

In het geslaagde politieke pamflet What’s Left reist columnist en filmmaker Johan Fretz door de tijd, met als rode draad: de PvdA heeft zich afgekeerd van oude idealen en zich tot neoliberale politiek laten verleiden. Het gaat van Den Uyls mantra – ‘gelijke verdeling van kennis, macht en inkomen’ – via de lezing waarin Wim Kok in 1995 opriep tot het afschudden van de ideologische veren tot aan de deconfiture van de politicus Ad Melkert, oog in oog met Pim Fortuyn in 2002, en verder richting het heden: Wouter Bos, Job Cohen, Diederik Samsom. Wanneer de film bij Rutte II aankomt, wordt de toon feller: Samsom krijgt de volle laag. Rutte II heeft de basisbeurs afgeschaft, de ggz uitgekleed, sociale werkplaatsen gesloten en de ouderenzorg afgebroken. Samsom reageert geamuseerd, tot ergernis van Fretz.

Ondanks dat haar uitzonderlijke, dertigjarige politieke biografie al diverse malen is geschreven, rest toch onverminderd de vraag welke persoon met welke motieven en drijfveren achter de politicus schuilgaat. Regisseur Weber vond verrassend veel filmbeeld uit Merkels leven in de DDR, en maakt duidelijk dat haar komaf ook bepalend was voor haar politieke loopbaan. Ze leerde vooral in gezelschappen neutraal en op haar hoede te zijn. Wat haar na de val van de Muur in het Westen, eerst als minister onder Helmut Kohl, omgeven door alfamannen die op haar positie aasden én haar sterk onderschatten, zeer van pas kwam. In de film doen, naast Merkels moeder, zo’n twee dozijn journalisten, biografen en politici, onder wie Hillary Clinton, Tony Blair en Condoleezza Rice, bewonderende uitspraken waarin ze Merkel typeren of vertellen over situaties waarin ze haar, vaak onopvallend, zagen excelleren.

24 februari 2022: Rusland valt Oekraïne binnen. Slecht nieuws voor de wereld, maar niet voor de documentairemaker Guy Lagache – in die zin dat hij toevallig net dan het diplomatieke team van president Emmanuel Macron mag volgen, tijdens het Franse voorzitterschap van de EU, van 1 januari tot 1 juli 2022. Zo is hij getuige van wereldgeschiedenis in wording in deze fly-on-the-wall-docu vol unieke opnames van telefoontjes tussen staatshoofden. Ronduit surrealistisch is het telefoongesprek tussen Macron en Poetin. Macron probeert zijn Russische collega te verleiden tot een ontmoeting met Joe Biden, om verdere escalatie in Oekraïne te voorkomen. Poetin wijst het idee niet af, maar zegt ook niet toe. En dan, kort voordat hij ophangt, zegt de Russische president: ‘Eerlijk gezegd wilde ik gaan ijshockeyen, ik bel nu met je vanuit de sportschool.’

Je weet niet wat je ziet in de documentaire De Platoschool van Yara Hannema (1983). Zij en haar zusje bezochten deze in 2002 gesloten school en genoten daar net als honderden andere kinderen wel heel bijzonder onderwijs. Hun lespakket omvatte onder meer Sanskriet, Indiaas dansen en kalligraferen. Falen was er geen optie. De school was een initiatief van spiritueel ingestelde ouders, maar hun goede bedoelingen strandden door een gebrek aan didactische kwaliteiten en losse handjes van leerkrachten.

Na de hitserie Schuldig gingen Sarah Sylbing en Ester Gould opnieuw naar Amsterdam-Noord om aan de hand van sterke en innemende personages een groter verhaal te vertellen. In deze zevendelige serie richten ze zich op het onderwijs. Het schooladvies dat een kind in groep acht krijgt, kan de rest van diens leven bepalen. De documentairemakers volgen scholieren uit verschillende milieus, onvermoeibare leerkrachten en een toegewijde wethouder. Als kijker moedig je ze met hele je hart aan, terwijl er glashelder wordt hoe belangrijk het is waar je wieg staat, en dat onze maatschappij niet elk kind dezelfde kansen biedt.

Een ode aan de leerkracht, in de stijl van de succesdocumentaire Être et avoir – dat stond Peter en Petra Lataster (Niet zonder jou) voor ogen toen ze hun camera opstelden in de klas van juf Kiet Engels. Missie geslaagd: De kinderen van juf Kiet is zeker zo vertederend en onthullend als de Franse film. En de juf – eindeloos geduldig, lief maar kordaat – is een vondst. Dat haar klas wordt bevolkt door migrantenkinderen, waarvan sommigen flink getraumatiseerd, geeft de film een extra dimensie. Een jaar lang worden ze gevolgd, zonder enig commentaar, wat de kijker uitdaagt met antropologische blik te observeren.

Liesbeth Rasker was tien toen haar moeder, die kanker had, overleed. In Vroeg verloren zien we hoe Rasker, nadat ze het jarenlang heeft weggestopt, eindelijk de rouw en het verdriet om de dood van haar moeder onder ogen ziet. Regisseur Tessa Louise Pope brengt dit proces op zo’n subtiele manier in beeld – en maakt het via de verhalen van vier lotgenoten ook breder – dat Vroeg verloren veel meer is dan een egodocument. De documentaire gaat via het verhaal van Rasker ook over ons algehele ongemak rond de dood, rouw en verdriet. ‘We moeten door’, dat was ook de boodschap in het gezin Rasker: na de dood van Liesbeths moeder moest alles vooral normaal en leuk blijven. Een van de spannendste en ontroerendste scènes in de film is het gesprek waarin Liesbeth haar vader Frans hiermee confronteert.

Als Annemarie Eigenhuis kanker krijgt, vraagt ze haar beste vriendin Marijn Frank (o.a. Papa is weg, Vleesverlangen, Keuringsdienst van waarde) een film over haar te maken, voor haar dochter. Zittend op een stoel voor een groot zwart laken beantwoordt Eigenhuis de vragen die Frank haar vanachter de camera stelt. ‘Ik probeer me voor te stellen dat ik dood ben,’ zegt ze, ‘maar daar ben ik nog niet zo aan toe, geloof ik.’ Overgave is een ontroerende documentaire over leren leven met de dood, waarin Frank het ziekteverloop van haar beste vriendin met haar eigen rouwproces verweeft.

Als kind wist regisseur Ester Gould (Klassen, Schuldig) precies wat ze later wilde worden: haar twee jaar oudere zus Rowan. Ester ging zoek naar andere wervelende, narcistische vrouwen (uit verschillende generaties) en probeerde te begrijpen waarom zij zich gedragen zoals ze zich gedragen. Het resultaat, A Strange Love Affair with Ego, is zoveel meer dan een documentaire. Het is een zoektocht, een melodrama en een persoonlijk testament. En werd tijdens IDFA 2015 terecht onderscheiden met de prijs voor beste Nederlandse documentaire. De muziek van Marc Lizier werd genomineerd voor een Gouden Kalf.

Jarenlang verdiepte fotojournalist Kadir van Lohuizen zich in de wereldwijde voedselindustrie, een idee dat voortkwam uit verbazing over het feit dat het kleine Nederland na de Verenigde Staten de grootste voedselexporteur ter wereld is. Hoe ziet de realiteit van die immense voedselproductie eruit? Daarvoor reisde hij naar de VS, Nederland, Saoedi-Arabië, Kenia en China. In Food for Thought zie je beelden die je niet licht vergeet: een immense kale vlakte vol koeien, een huizenhoge berg afgedankte stroopwafels, een zee van roodverlichte sla. Shockerend, vervreemdend, fascinerend en leerzaam tegelijkertijd.

De belevenissen van de pioniers in zelfbouwwijk 't Eemgoed bij Almere zijn om van te smullen. Niet alleen omdat hun woondromen jaren vertraging opliepen en ze nogal wat beren tegenkwamen op hun onverharde wegen. Dat leedvermaak is natuurlijk ook aardig, zeker, maar de spiegel die Kieft de kijkers voorhoudt is minstens zo leuk. Want Droomdorp is de maatschappij in het klein. Met doeners, denkers, zeurders, heel veel overleg en lange tenen. Net de echte boze buitenwereld. Het zou zomaar kunnen dat jezelf herkent.

De fabrieken en de hoogovens van Tata Steel in de IJmond liggen al jaren onder vuur vanwege de negatieve impact op de leefomgeving. Vergroenen gaat traag en heeft ook niet de hoogste prioriteit bij de Indiase eigenaren. Veel bewoners in de omgeving zijn het zat, maar de fabriek is ook de grootste werkgever in de omgeving. Duizenden families zijn, soms al generaties lang, afhankelijk van de meer dan honderd jaar oude fabriek. Dat botst. Sluiting is dan ook makkelijker gezegd dan gedaan.

‘Kun jij fietsen?’ ‘Wat spreek je goed Nederlands.’ ‘Wat een mooie naam, waar komt dat vandaan?’ Vragen en opmerkingen die bekroond regisseur Niki Padidar dagelijks te verstouwen krijgt. Als Padidar in de spiegel kijkt, ziet ze zichzelf, maar na meer dan dertig jaar in Nederland is haar inmiddels maar al te duidelijk geworden wat anderen zien: een vluchteling uit Iran. ‘Er is een nieuwe versie van mij ontstaan, die voor mij loopt,’ zegt ze in haar documentaire Al wat je ziet, de openingsfilm van IDFA 2022. ‘Mensen zien alleen haar als ze naar me kijken.’ Padidar maakt pijnlijk zichtbaar hoe de Nederlandse maatschappij haar spiegel is geworden. Daarbij zijn de gesprekken die ze met haar hoofdpersonages voert geen interviews, maar wederzijdse uitwisselingen.

De als dreumes uit China geadopteerde regisseur Kelly van Binsbergen groeide op boven de seksshop van haar ouders in Zeeland. Op confronterende en humoristische wijze onderzoekt ze haar adoptiegeschiedenis en de impact van adoptie in een serie die met gemak vier afleveringen blijft boeien.

Het door Tessa Leuwsha gereconstrueerde levensverhaal van haar grootmoeder in haar boek Fansi’s stilte vormde het vertrekpunt voor haar documentaire Moeder Suriname – Mama Sranan. Niet dat er beelden waren van oma Fansi, maar ze kan model staan voor de ontwikkeling die Suriname en vrouwen in Suriname hebben doorgemaakt. In een Nederlands bejaardentehuis ziet Fansi hoe Suriname in 1975 onafhankelijk wordt en overpeinst vervolgens haar leven. Ze groeide op in Nieuw-Nickerie en leidde in Paramaribo een hard bestaan als alleenstaande wasvrouw. Dat verhaal wordt verteld aan de hand van indrukwekkend, niet eerder vertoond beeldmateriaal.

In 2014 was de zwartepietendiscussie zo’n beetje op het hoogtepunt. Documentairemaker Sunny Bergman sloot zich aan bij de antizwartepietenbeweging. In haar documentaire Zwart als roet zet ze uiteen wat het probleem is met het stereotype van de zwarte piet en hoe racisme überhaupt in onze samenleving geworteld is. De voorbeelden zijn wat anekdotisch en de experimenten niet allemaal even wetenschappelijk, maar de film geeft wel een sterk tijdsbeeld en was op die manier een mijlpaal in de ontwikkeling van het gesprek over deze pijnlijke kwestie.

Loubna El Yandouzi heeft zich nooit echt thuis gevoeld op deze planeet. Hoe dit komt ontdekt ze pas op latere leeftijd als ze erachter komt dat ze autisme heeft. Samen met haar moeder gaat ze op roadtrip door Frankrijk om zichzelf beter te begrijpen. Tijdens de reis voeren ze liefdevolle, intieme gesprekken over thema’s als opgroeien, vriendschap en natuurlijk neurodiversiteit. Tussendoor gaat ze in gesprek met andere belangrijke personen uit haar leven. Deze persoonlijke documentaire laat een verfrissend beeld zien van autisme en doorbreekt stereotypes rond ASS. In het bijzonder de vooroordelen over autisme bij vrouwen en vrouwen van kleur.

Ontroerend, hilarisch, hartverscheurend: Het beste voor Kees liet Nederland in 2014 zien hoe de destijds 44-jarige Kees Momma vanwege zijn autisme nog steeds afhankelijk is van de hulp van zijn ouders. De film toont zijn complexe en dagelijkse worstelingen, maar vooral ook zijn heerlijk plechtstatige taalgebruik, zijn tekentalent en de intense band met zijn ouders. Die maken zich zorgen, want ooit zal hun zoon – voor zover dat kan – zelfstandig moeten leven. In 2023 verscheen op Videoland het vervolg Kees vliegt uit.

Regisseur Marc Schmidt maakte in 2012 dit aangrijpende portret van zijn oude jeugdvriend Matthijs. Een intelligente jongen met autisme, die het maar niet lukt om zich thuis te voelen in de samenleving. Hij belandt vanwege zijn strijd met de woningbouwvereniging in de rechtszaal, wat helemaal verkeerd afloopt. Het knappe van deze film is dat het Schmidt lukt je je te laten verplaatsen in iemand wiens brein totaal anders werkt dan dat van de gemiddelde persoon. Het is hartverscheurend om te voelen hoe eenzaam dit moet zijn. De documentaire is een heftig, maar ook prachtig monument voor Matthijs geworden.

In Judges Under Pressure ontdoet filmmaker Kacper Lisowski het Poolse rechterlijk apparaat van ieder decorum. We zien hoe de nationalistische PiS-regering de rechtsstaat aanvalt door rechters die staan voor de scheiding der machten in diskrediet te brengen en te laten ontslaan. Maar deze onverschrokken rechters slaan terug, als een nieuwe generatie politieke activisten. Ze doen hun beklag bij de EU, onderwijzen burgers in democratische waarden, delen tijdens protesten telefoonnummers uit voor juridisch advies en reizen – overduidelijk doodvermoeid van de strijd – het land door om het recht een gezicht te geven. Aangrijpend, urgent en ontroerend.

Oscargenomineerde documentaire en publieksprijswinnaar op IDFA over een Indiase krant, opgericht en gerund door louter vrouwen uit de allerlaagste sociale klasse. Door onrecht aan te blijven kaarten weten ze langzaam maar zeker verandering af te dwingen. Deze documentaire start in 2016, wanneer de krant digitaal gaat en haar eigen YouTube-kanaal begint: voortaan gaan de vrouwen gewapend met een mobiele telefoon op reportage naar vaak afgelegen gebieden. Ze doen verslag van verkrachtingen, door de georganiseerde misdaad geëxploiteerde illegale mijnen, gebrek aan toiletten, en de opkomst van het Hindoenationalisme.

De titel klinkt sprookjesachtig, maar dat was Noord-Ierland once upon a time zeker niet. In de jaren zestig brak een bloedig conflict uit tussen de protestanten, die bij het Verenigd Koninkrijk wilden blijven en de katholieken, die zich wilden aansluiten bij Ierland. Aan de hand van archiefmateriaal en de verhalen van Noord-Ieren – voormalig IRA-leden, Britse paramilitairen en burgers – wordt een uitgebreid beeld geschetst van deze tijd. De documentaireserie is daardoor een aangrijpend portret van deze zware periode, die voor vele Noord-Ieren nog steeds in hun geheugen gegrift staat.

‘Blijf filmen!’ roept een arts woedend, terwijl achter hem een vierjarige kleuter wordt gereanimeerd. ‘Poetin moet de ogen van dit kind zien.’ Tijdens de Russische inval in Oekraïne waren Mstyslav Tsjernov en een collega van Associated Press de enige vertegenwoordigers van de internationale media in Marioepol. De indrukwekkende documentaire 20 Days in Mariupol laat zien hoe de stad werd vernietigd en de burgerbevolking geterroriseerd werd. Bekroond met de Oscar voor beste lange documentaire.

Joost van der Valk toont in Eddy’s oorlog hoe oorlogsfotograaf Eddy Van Wessel, goed voor vier Zilveren Camera’s, in Oekraïne te werk gaat en hoe deze denkt over zijn levensgevaarlijke professie. Wat motiveert hem om telkens weer het gevaar op te zoeken, bijvoorbeeld in het door de Russen geteisterde Bachmoet? De verhalen en emoties van al die mannen, vrouwen, kinderen én dieren in oorlog mogen niet ongezien blijven, is het antwoord. Welcome to Hell luidt de oorspronkelijke titel van de documentaire, zoals overal in Oekraïne op de muren gekalkt staat.

Miriam Guttmanns driedelige serie Zaad van Karbaat, vertelt over vruchtbaarheidsarts Jan Karbaat. Hij insemineerde vrouwen met zijn eigen zaad, in plaats van dat van donoren, en zette zo een krankzinnig grote schare kinderen op de wereld. Die brengt de regisseur bij elkaar, in een fantastische finale: een zee van blonde blauwogige mensen, van onderaf gefilmd zoals Leni Riefenstahl dat deed in de jaren dertig. In Zaad van Karbaat klinkt de echo van een ver, besmet verleden, en de film snijdt grote thema’s aan, zoals nature versus nurture en identiteit. In haar eerste documentaire doet Guttmann alles meteen heel erg goed: het gelaagde onderwerp, de spanningsopbouw en vooral de filmische manier van vertellen, waarbij ze voorwerpen of plekken voor zich laat spreken. Zoals de spreekkamer met de beenbeugels. Hogeschoolwerk.

De documentaires van Maasja Ooms over de jeugdzorg zijn van de buitencategorie. Onvergetelijk. Wie de wanhoop van Alicia zag, de hoofdpersoon uit het eerste deel, vergeet die niet meer. Ook de jongens uit het tweede deel Rotjochies staan op het netvlies gebrand. Jason is het slot, opnieuw een prachtige, indringende en erg knap gemaakte film waarin de camera voortdurend dichtbij de bijzondere hoofdpersoon blijft. Dat is Jason Bhugwandass, die uit alle macht probeert zijn traumatische jeugd en zijn al even traumatiserende jaren in jeugdzorginstellingen de baas te worden. Na alle leed dat Ooms liet zien, is het haast ongelooflijk dat zij erin slaagt haar drieluik hoopvol af te sluiten. Dat heeft alles te maken met Jason zelf, en zijn geweldige vechtlust. Aan het eind is hij niet langer slachtoffer, maar activist.

De vierdelige documentaireserie Godvergeten, over het wijdverspreide en decennialang verzwegen seksueel misbruik binnen de Belgische katholieke kerk, leidde toen het bij ons buurland werd uitgezonden tot massale verontwaardiging, collectieve uitschrijving uit het doopregister van de kerk en een parlementaire enquête. Het is niet moeilijk te begrijpen waarom. Want de vele overlevenden die hun ervaringen delen, allemaal akelig vergelijkbaar en ondenkbaar afschuwelijk, maken diepe indruk. Dat er nog steeds geen gerechtigheid is voor hen, en al die andere mensen wereldwijd die met eenzelfde loodzware rugzak rondlopen, is inderdaad woedend makend.

Schelden. Slaan. Opsluiten. Vernederen. Uithongeren. Afzonderen. Intimideren. Psychologische oorlogsvoering. Topturnsters Verona van de Leur, Gabriëlla Wammes, Suzanne Harmes en Renske Endel werden jarenlang mishandeld door hun trainers, maar kregen, nadat ze in 2011 alarm sloegen, nooit het gevoel dat de buitenwacht echt snapte wat hun was aangedaan. Via interviews met de vier turnsters vertelt dit aangrijpende documentairedrieluik hun verhaal. Het is een ontluisterend relaas van vier vrolijke meisjes die gek zijn op kunstjes doen en al op zes- of zevenjarige gescout worden als turntalent. Als tieners behalen zij vervolgens inderdaad de ene na de andere medaille. Maar ze leven als zombies: gebroken door hun weg naar de turntop, door de stem van de trainer in hun hoofd.

Katholieke tienermeisjes met problemen of probleemouders kwamen in de jaren zestig terecht bij de Zusters van de Goede Herder. Daar ontbrak ieder toezicht van de staat – met alle gevolgen van dien. De meisjes werden mishandeld en uitgebuit, zo onthulde NRC in 2018. Deze dwangarbeid vond in Nederland nog tot 1978 plaats. In Meisjes van de Goede Herder ontmoet regisseur Britta Hosman de slachtoffers en volgt hun rechtszaak. Ook confronteert ze de huidige directeur van de Goede Herder, die enerzijds probeert de slachtoffers de hand te reiken, maar anderzijds blijft spreken over ‘hun waarheid’. Met hulp van tuinmannen en militairen stuit Hosman ook nog eens op tientallen ongedocumenteerde graven. Een onthullende en aangrijpende serie, met een glansrol voor de onverschrokken ‘meisjes’ Lies, Joke en Roos.

In deze korte docu vermengt regisseur Anne Vaandrager op een verfrissende manier documentaire met fictie. Uitgangspunt is het verhaal van haar opa Cees, die homo was en een dubbelleven leidde. Hij verliet uiteindelijk zijn gezin en had daarna nauwelijks meer contact met zijn zoons. Vaandrager duikt oude familiefilmpjes op, gaat in gesprek met haar vader en oudtante én laat acteurs Eelco Smits en Nazmiye Oral opa en oma naspelen. Op die scènes reageren Vaandrager en haar familieleden dan weer, wat van alles losmaakt. Gaandeweg komt de regisseur erachter dat ze meer met opa Cees gemeen heeft dan ze dacht.

Prachtig observerend portret van de kleine Sasha, een zevenjarig meisje uit een dorpje in Noord-Frankrijk, dat geboren is in het lichaam van een jongen. Thuis in haar liefdevolle gezin (Sasha heeft twee broers en een zus) kan ze gewoon zichzelf zijn, maar op balletles en op school blijven ze haar maar behandelen als een jongen. Ook al vecht moeder Karine al jaren als een leeuwin voor haar kleine meid. Meervoudig onderscheiden op festivals, waaronder het festival van Gent, waar hij in 2020 werd uitgeroepen tot beste film.

Een van de leukste en bijzonderste documentaires van IDFA 2023 was Kokomo City. Een film vol leven: vier grappige, energieke en zelfverzekerde zwarte trans vrouwen die sekswerk doen openen hun geest en lakens voor ons. Ze vertellen over hun levens en we zien ze op rauwe, intieme momenten: zoenend op de bank met hun geliefde, zonder make-up in bad of voor de badkamerspiegel hun stoppels eraf scherend. De vrouwen vertellen ook over de vooroordelen en het geweld waarmee ze te maken krijgen. Maar door de humor, de swingende montage, prachtige zwart-witbeelden en fijne muziek is Kokomo City zeker geen zware film.

Nederlanders hebben hun gazonnetje graag keurig en onkruidloos, en om dat te bereiken gaan ze ver. De jonge regisseur Rashel van der Schaaf neemt in haar korte film De stand van het gras het Nederlandse tuinlandschap onder de loep. De documentaire bereikt zijn absurdste moment wanneer we zien hoe tuinmannen een gigantische, net-echte plastic grasmat installeren bij een klant. De vrouw des huizes, in rustieke outfit met hoed, bretels en laarzen, is verguld met het resultaat: ‘Héél gaaf zo.’ Een egeltje hupst even later over het plastic. De stand van het gras is echte slow-tv, met veel beeld en weinig tekst. Ondanks die minimalistische opzet slaagt de korte film er toch in je aan het denken te zetten over die toch wel allervreemdste diersoort: de mens, die de natuur tot in het bizarre probeert te temmen en na te maken.

 ‘Voor Billy ben ik ook zijn eerste liefde,’ zegt Yolanda trots. Yolanda, een Nederlandse vrouw van middelbare leeftijd, leerde de Amerikaan Billy kennen via de site Write A Prisoner. De ter dood veroordeelde Billy heeft Yolanda ten huwelijk gevraagd en zij heeft ja gezegd. Ze heeft hem nog nooit aangeraakt, maar noemt hem volmondig haar echtgenoot – ‘mijn vent’ zelfs. Met haar stugge kapsel, vlinderbril en bloedserieus voorgedragen Neder-Engels lijkt Yolanda bijna een fictief personage. Toch weet regisseur Elena Lindemans haar met respect in beeld te brengen. Yolanda gelooft Billy’s afgezwakte versie van zijn gruwelijke misdaden, en wijst op zijn moeilijke jeugd. Maar ook zij vraagt zich op een gegeven moment af wat ze aan het doen is.

Missie NS biedt een uniek kijkje in de wereld van de Nederlandse Spoorwegen. En dat betreft niet het materieel waarmee het bedrijf elke dag een miljoen mensen vervoert, maar de medewerkers die dat mogelijk maken. De conducteurs en de machinisten op de werkvloer en die hebben vooral bij vertraging nogal wat te stellen met hun klanten, pardon gasten. Leuk maar ook zwaar werk en dat staat in een enorm contrast met de bezigheden op het hoofdkantoor waar allerhande ideetjes en campagnes worden bedacht om de familie spoor op een aantrekkelijke manier aan de buitenwereld te presenteren. Een bedrijf, twee werelden.