Dat de weidevogel zo populair is in Nederland, begrijpt filmmaker Ruben Smit wel. ‘De grutto weerspiegelt het karakter van de Nederlander. Hij is luidruchtig, opportunistisch en ondernemend. En met zijn lange snavel en lange poten past hij heel goed bij het Nederlandse polderlandschap.’
De filmmaker raakte vooral gecharmeerd van zijn mimiek: ‘Aan de ogen, snavel en houding van de kop kun je zien of een grutto boos is, of in paniek. Die emoties zie je minder bij andere vogels. Qua expressie neigen grutto’s meer naar de zoogdieren. Al moet je natuurlijk wel oppassen dat je niet al te “antropomorf” naar een vogel kijkt en er dus niet te veel menselijke eigenschappen op projecteert.’
Als broedgebied was Nederland tot halverwege de vorige eeuw een mekka voor de grutto. Tegenwoordig houdt zijn populariteit geen gelijke tred met zijn populatie; in de afgelopen tachtig jaar is het aantal broedende grutto’s met ruim tachtig procent gedaald. Smit: ‘Het gaat zelfs zo slecht dat ik dacht: het is nu of nooit. De populatie is ook erg vergrijst. Het kan opeens zomaar afgelopen zijn met de grutto in Nederland.’ Zijn voortbestaan wordt bedreigd door roofvogels, maaimachines, slagregens en pesticiden.
De driedelige documentaire laat zien dat het in IJsland juist heel goed gaat met de parmantige steltloper. ‘Daar wordt veel later gemaaid, en de vogels hebben dat ook in de gaten. Het aantal broedparen in IJsland is de laatste jaren vertienvoudigd.’ Bestaat er een kans dat ‘onze’ grutto de Nederlandse polders in de toekomst gaat mijden en vanuit Afrika doorvliegt naar IJsland? ‘Het is best mogelijk dat ze hier uitsterven ja, en in het noorden wel succesvol zijn.’
In Senegal blijkt de grutto een stuk minder geliefd te zijn dan in Nederland. Door het onvoorspelbare klimaat wordt rijst daar niet langer geplant maar gezaaid. De grutto peuzelt die gezaaide rijstkorrels echter op en vernielt zo de maaltijden van complete Senegalese gezinnen. ‘Toen wij daar aankwamen, waren ze des duivels. Ze dachten dat wij grutto’s hadden meegenomen.’
Volgens Smit houdt de grutto de mens een spiegel voor. ‘Hoe gaan we om met de aarde en onze voedselproducten? Het verhaal van de grutto is vooral pregnant omdat het de biodiversiteitscrisis en de crisis van de landbouw goed voor het voetlicht brengt.’
Eenvoudig was het overigens niet om het leven van de weidevogel vast te leggen, zegt Smit. ‘Je kunt beter een pandabeer kiezen, of een vos. We volgen de grutto in zeven landen. Dat is nog nooit eerder gedaan.’ Bij het filmen staat het maken van mooie natuuropnames voorop. ‘Cru misschien, maar als een buizerd een gruttokuiken te pakken krijgt, sta ik als filmmaker te juichen. Ik ben ecoloog en verhalenverteller, geen natuurbeschermer of romanticus.’