Paul en Paultje: tragikomisch portret van broers met een traumatisch familieverleden

‘Dat zijn van die hele kleine kutblokkies, hè! Dat zijn geen tompoucen!’ Paultje (61) is door zijn oudere broer Paul (79) op pad gestuurd om tompoucen te halen. Eenmaal thuis in de krappe volkswoning in Amsterdam-Noord, waar Paultje na een periode te hebben vastgezeten schoorvoetend van zijn broer mag inwonen, blijkt Paultje de verkeerde versie van de diepvriestompoucen te hebben gekocht. Hij krijgt ervanlangs. Een scène later verdwijnt Paultje, blik en schouders omlaag, in de zitbank en wordt hij net zo klein als de minitompoucen die hij zojuist heeft aangeschaft. Eigenaardige vorm van broederliefde, denk je dan als kijker. Veel wordt duidelijk als Paultje vertelt dat de vader van Paul zich vroeger vergrepen heeft aan zijn dochter, Paultjes moeder. Na de dood van vader, zo’n veertig jaar geleden, komt het incestverhaal boven water. Evenals zijn naziverleden. In een zeldzaam moment vertelt Paul over zijn inmiddels overleden zus, op wie hij dol was. Maar dat de broers dezelfde vader hebben, valt hem zwaar.

‘Niemand moet ’m, maar ik wel,’ aldus Paul over zijn jongere broertje. In de afstudeerdocumentaire Paul en Paul (2023) doen makers Hugo Drechsler, Joey Jansen en Thijmen Knook van productiehuis Mooie Nel uit de doeken hoe het traumatische familieverleden een wissel trekt op de relatie tussen de twee onaangepaste broers uit Amsterdam-Noord. De scènes, prachtig zwart-wit gedraaid door Hugo van Roosmalen, zijn aandoenlijk, schrijnend en tragikomisch. Nooit zielig of respectloos. Op sommige momenten in de film komt alles bij elkaar, bijvoorbeeld als Paul in de huiskamer zijn broer met een tondeuse van zijn borsthaar ontdoet. De cameralens vangt mooi hoe de lichaamshaartjes neerdwarrelen in een volle koffiekop op de salontafel. Geen shot is te lang, geen quote te veel. Bovendien maken de rappe montages het zware verhaal niet alleen dragelijk, maar juist licht. De Filmacademie bestempelde de film als beste eindexamendocumentaire van de lichting 2023.

‘Amsterdam-Noord is de plek waar ik het meest voel dat ik een verhaal niet hoef te zoeken, maar dat het verhaal mij vindt, aldus regisseur Drechsler. De buurtbewoners vormen met hun rauwe echtheid en oprechte verhalen een onuitputtelijke bron van inspiratie.’

‘Op een zwoele zomerdag viel mijn oog op twee excentrieke mannen in een voortuin,’ vervolgt Drechsler. ‘De een zat met ontbloot bovenlijf een Calippo-ijsje te likken, terwijl de ander een halve liter bier vasthield. Geïntrigeerd stapte ik op hen af en stelde de vraag: “Wat is mannelijkheid voor jullie?” Beiden gaven twee uiteenlopende antwoorden, die de bijzondere, eigenzinnige band tussen de broers blootlegden. Zo vond de een dat echte mannen niet mogen huilen. De andere broer doet dat juist vaak: “Zou mij dat dan geen man maken?”’