Vier intrigerende afstudeerdocumentaires in de Nacht van de Filmacademie

‘Hij mag hier niet meer komen, ik heb liever dat hij wegblijft,’ zegt Paul (79) over zijn broertje Paul (61). De oudere Paul woont met zijn vrouw Jannie in een achterstandsbuurt in Amsterdam-Noord, heeft teelbalkanker en scharrelt wat extra geld bij elkaar door fietsen te stelen. Maar als zijn kleine broertje niet veel later uit de gevangenis komt en bij hem voor de deur staat, is hij al snel om: Paultje, die ook ernstig ziek blijkt, mag toch komen logeren. ‘Niemand moet ’m, maar ik wel. Het is mijn broer,’ zegt de oudste Paul later in de korte documentaire Paul en Paul. 

Wie noemt er nou twee broers allebei Paul, vraag je je in eerste instantie af. Al snel blijkt wat een trauma’s er schuilgaan achter die identieke namen en het grote leeftijdsverschil tussen de twee onaangepaste broers. Stotterend legt de jongste Paul uit dat hij een ‘incestkindje’ is: zijn vader verwekte hem bij de – inmiddels overleden – zus van de oudere Paul. En zo zijn de twee Pauls zowel elkaars broers als oom en neef; iets waar ze pas bij vaders dood achter kwamen. ‘Maar ik vermoedde het wel,’ verzucht Jannie. Een ongelofelijk pijnlijke familiegeschiedenis – en dan had die misbruikende vader ook nog eens een naziverleden. Desondanks is Paul en Paul een film die niet alleen pijnlijk is, maar zeker ook geestig en warm, en bovendien prachtig geschoten in zwart-wit.

Dat regisseur Hugo Drechsler (1998) en zijn team voor deze afstudeerfilm door de VPRO werden beloond met het Keep an Eye Stipendium is helemaal terecht: Paul en Paul is overduidelijk de beste van de eindexamendocumentaires van lichting 2023 van de Filmacademie. Vanavond laat worden de vier korte docu’s allemaal uitgezonden in de Nacht van de Filmacademie, met Paul en Paul als openingsfilm.

Uit het juryrapport van het Keep an Eye Stipendium: ‘De personages van deze documentaire zijn goed gekozen en worden liefdevol en met respect in beeld gebracht. De valkuil van overdrijving is vakkundig gemeden. Er is eerder sprake van less is more. Vanaf de openingsscène staat de film als een huis: onnavolgbaar komisch en tegelijkertijd beklemmend tragisch. Een goede aankondiging van wat komen gaat. En aan het einde van de film wil je alleen maar meer zien.’ Dat treft, want de makers werken aan een langere versie van Paul en Paul.

De overige drie afstudeerdocumentaires zijn experimenteler van aard, maar ook intrigerend. On the Edge of Life I Saw a Film van Razan Hassan is een poëtische zoektocht naar zingeving via interviews en persoonlijke teksten, met Zwart geluk maakte Mel Opti een swimgend en stralend portret van verschillende zwarte Amsterdammers, en in het gestileerde A Tomato Tragedy schetst Kiriko Mechanicus het harde leven van illegale tomatenplukkers in Italië.