De documentaire Waddenzooi focust op de ongekende milieuramp op de waddeneilanden

‘Jutten’ zit diepgeworteld in de cultuur van Waddeneilanders. Twintig jaar geleden spoelde er een container met daarin een lading winterjassen op Schiermonnikoog aan. De tamtam deed als gebruikelijk z’n werk en binnen mum van tijd liep heel het eiland rond in lekkere warme winterjassen. Vijf jaar geleden deed er weer nieuws de ronde. ‘Maar dit keer was het minder leuk,’ zegt eilandbewoonster Marijke in het tweeluik Waddenzooi. Gloeilampen, krukjes, autowielen, mandjes met nepplanten, matrassen, miljoenen korreltjes voor de plasticindustrie. Het was ‘een grote bende op de eilanden van oost naar west,’ aldus Ineke van Gent, burgemeester van Schiermonnikoog.

Ook de Friese en Groningse kust lag bezaaid met piepschuim en schoenen. Alleen al op Schiermonnikoog lag al 266 ton aan spullen. Oorzaak van de milieuramp was het overboord slaan van 342 containers van het schip MSC Zoe van internationale rederij Mediterranean Shipping Company (MSC). 3,2 miljoen kilo aan materiaal belandde in zee. Mensen uit heel het land wilden vervolgens helpen opruimen, en dus kwamen er boten met vrijwilligers, jonge kinderen incluis, volledig ondoordacht de eilanden op. ‘Een kleine ramp erbij,’ zegt Van Gent. ‘Het al aanwezige leger moest eraan te pas komen om de kinderen met militaire trucks weer terug te vervoeren.’

In Waddenzooi focust regisseur en voormalig eilander Thom Verheul op het ontbreken van een rampenplan, de chaotische schoonmaak, de niet-duurzame afvalverwerking die volgde in de maanden daarna (deel een) en de lessen die uit deze ongekende milieuramp kunnen worden getrokken (deel twee). Verheul spreekt met onder anderen Bud Darr, vicepresident van MSC, André Borsch van bergingsbedrijf BDS Harlingen en experts van het Marin Onderzoekscentrum die via modelsimulaties de mogelijke oorzaken achterhalen die leidden tot het overboord slaan van de containers.

‘800.000 kilo troep van MSC Zoe is in zee blijven liggen,’ zegt Ellen Kuipers, projectleider ‘schoonwater’ bij de Waddenvereniging, in de film. ‘Tien maanden na de milieuramp besloot toenmalig minister Cora van Nieuwenhuizen om het ruimen te staken. De frustratie was groot. Wij besloten toen om het heft in eigen handen te nemen en werden daarin financieel gesteund door de Nationale Postcode Loterij. Zo ontstond CleanUpXL. Wij werken nu aan bewustwordings- en educatieprojecten over maritieme vervuiling. En met professionele duikers en bergers sporen we rommel op en bergen die. Eenmaal aan wal wil je het afval het liefst recyclen, en dan kom je weer nieuwe problemen tegen. Bijvoorbeeld afvalverwerkers die het materiaal niet kunnen verwerken omdat het vies is. Of, verwerkingsbedrijven vragen ineens veel meer geld. Oudijzer levert juist geld op. Maar daar moet je dan vervolgens belasting over betalen.

Het systeem in Nederland is krom. Als je afval op straat gooit, wordt het opgeruimd. maar als je rotzooi in zee gooit gebeurt er niks. Sterker nog, als je rommel uit zee wilt opruimen kost het alleen maar geld. Een bergingsschip, het aan wal brengen, het proces rondom afvalverwerking en eventueel recyclen. Dat zijn allemaal kosten. Als je problemen rondom zwerfafval wilt overwinnen moet de overheid hier echt beter naar kijken.’