Man in Black: componist Wang Xilin geeft zich bloot in aangrijpende documentaire

Als een fantoom in de opera scharrelt een man door een versleten theaterzaal. Eerst passeert hij nog de spookachtig verlichte balkons maar weldra staat hij in de volle schijnwerpers op het kale podium. Wat volgt is een onvergetelijke performance. Rollend over de grond en achter de piano gooit de oude man alle zielenpijn eruit. Tot slot heft hij een lied aan dat eindigt in jammerlijk gehuil. Het is de nu 87-jarige componist Wang Xilin en hij is spiernaakt. Hier staat een man die niets meer te verliezen heeft. Deze indringende beelden vormen de openingsshots van de documentaire Man in Black van de Chinese regisseur Wang Bing. Deze filmer maakte eerder al naam met zijn recente documentaire Youth (Spring) waarin de Chinese textielindustrie kritisch wordt uitgepluisd.

Voor Man in Black krijgt componist Wang Xilin alle speelruimte. In een verlaten Parijs theater vertelt een van China’s belangrijkste componisten de naakte waarheid. Onder de knoet van de Chinese communistische partij kon Xilin amper een fatsoenlijk componistenbestaan opbouwen. Sinds oktober 2017 heeft hij zijn toevlucht gezocht in het Duitse Mainz.

Tegenover Wang Bing vertelt Xilin vrijuit over zijn schrijnende ervaringen. De naamgenoten leerden elkaar kennen in 2005. In Peking werd Xilins Vierde symfonie uitgevoerd en Bing was diep onder de indruk van deze gepijnigde muziek. Eenmaal in Duitsland wordt een plan gesmeed om samen een documentaire te maken. Man in Black is een uitzonderlijk componistenportret. Gedurende de film zet Xilins onheilspellende orkestmuziek de toon voor een aangrijpend levensverhaal dat getekend is door gevangenschap, martelingen en vervolging.

Aanvankelijk volgt de jonge Wang Xilin braaf de partijlijn als toondichter. Maar op het conservatorium wil hij zich liever concentreren op de muziekhistorie en -praktijk. In 1963 uit hij zijn eerste kritiek tegenover de partij: ‘Jullie beroep is de politiek, niet de kunst.’ Wang Xilin wordt in de ban gedaan, hij verlaat Beijing en trekt zwervend door het land. Opgejaagd en gemarteld, belandt hij zelfs in een sanatorium. ‘Ik leefde als een hond,’ vertelt Xilin met tranen in de ogen. In weerbarstige composities als de Derde en Vierde symfonie verklankt Xilin de waanzin van die tijd.

Als de Culturele Revolutie verwaait keert Xilin terug naar Beijing. Vanaf eind jaren zeventig ontpopt hij zich tot een van de meest vooruitstrevende componisten van het land. Al kan hij het niet laten de beteugelende Chinese regering soms een veeg uit de pan te geven. Na een uitvoering van zijn Vierde symfonie meldt hij doodleuk dat ‘het communisme zonder spijt bij het afval kan worden gezet’. Xilin raakt meermaals uit de gratie in zijn geboorteland. Vanuit zijn nieuwe vrijhaven Duitsland beleeft de bejaarde componist momenteel een welverdiende, artistieke renaissance.