Al meer dan veertig jaar maakt kunstenaar Theo Jansen zijn fascinerende strandbeesten. Wat drijft hem?

Op het strand van Scheveningen leven bijzondere wezens: mysterieuze plastic geleedpotigen die als kolossale zeebodemdieren over het zand kruipen. Ze worden niet aangedreven door spierkracht, want die hebben ze niet, maar door de wind in hun zeilen. Het zijn de strandbeesten van kunstenaar Theo Jansen, gemaakt van pvc-buizen en tie-wraps. Al sinds hun genese in 1990 zijn zij een begrip in hun habitat en ver daarbuiten. Seizoen na seizoen, steeds wat verder geperfectioneerd, verlaten verschillende ondersoorten hun zeecontainers om bij genoeg wind door hun meester te worden uitgelaten. Voor hun gewervelde medestrandgangers, jong en oud, horen ze er al decennia bij; de ratelende pvc-organismen zijn haast onderdeel geworden van de Scheveningse identiteit.

Door de jaren heen zijn er al zeker zes documentaires en televisie-items over Theo Jansen gemaakt. Filmmakers Zachary Alfred en Nikolay Nikolov voegden daar in 2024 Pipe Dream aan toe – te zien bij Close Up. Waarom nóg een film? Gewoon omdat de beesten blijven fascineren misschien. En omdat het voor de 76-jarige Jansen tijd wordt om vooruit te blikken naar het hiernamaals. Hij heeft de vurige wens dat zijn creaturen na zijn dood autonoom blijven voortbestaan. Wat is dat toch met die drang naar onsterfelijkheid van de homo sapiens in het algemeen en de kunstenaar in het bijzonder?

Theo Jansen

Vroeger zag Jansen zichzelf als god, vertelt hij in Pipe Dream. Tegenwoordig ziet hij zichzelf eerder als slaaf van zijn schepsels. Zij vertellen hem wat ze aan verbeteringen en herstelwerkzaamheden nodig hebben en Jansen voert geduldig uit. Van de vele ideeën die hij heeft ter verbetering van zijn beesten blijkt de grote meerderheid bij uitvoering toch niet zo geniaal – en zo blijven geheel à la darwinisme alleen de succesvolste mutaties over.

De strandbeesten evolueren dus jaar na jaar. Maar een nieuwe diersoort scheppen, zoals Jansen nastreeft, lijkt een onbegonnen zaak. Proberen om in een mensenleven te bereiken waar de natuur miljoenen jaren over deed getuigt nogal van hubris. Toch blijft de droom onweerstaanbaar, zowel voor Jansen als voor zijn bewonderaars wereldwijd. De strandbeesten, plastic wezens die ontegenzeggelijk zélf wandelen, vervagen de grens tussen droom en werkelijkheid.

Pipe Dream

dinsdag 4 februari

NPO 2 22.40-23.35

de nieuwste documentairetips in je mailbox?