De avonden van Gerard Reve gaat over de laatste tien dagen van het jaar 1946. Hoofdpersoon Frits van Egters sleept zich door de dagen heen, ergert zich aan zijn familie en probeert betekenis aan zijn beklemmende naoorlogse bestaan te geven. Onder liefhebbers is het traditie om het boek in die decemberdagen te herlezen; elke dag een hoofdstuk.
Onder revianen is het een traditie om eind december De avonden te herlezen. Dit jaar wordt dat nog gezelliger dankzij een podcast van Jozien Wijkhuijs en Yentl van Stokkum. Wijkhuijs: ‘Ik wil het ook hebben over het lezen ervan als vrouw in 2023.’
‘Ik vind het boek inmiddels best troostend. Bij de eerste, tweede en derde lezing niet, maar nu wel’
Radiomaker, schrijver en literatuurwetenschapper Jozien Wijkhuijs (34) is een van die mensen. Zij las de klassieker al zes keer. Toen ze op een zonnige dag in mei met schrijver Yentl van Stokkum (32) in een café zat en weer eens aan het boek refereerde, stelde die voor om er een podcast over te maken. Ze besloten samen te werken met het Literatuurmuseum, dat allerlei interessante objecten van Reve in de collectie heeft, zoals zijn knuffelkonijn, de handgeschreven manuscripten van De avonden en een contract dat Reve voor het schrijven met zichzelf afsloot. Bovendien zou de schrijver dit jaar ook nog eens honderd jaar geworden zijn. Zodoende kunnen we vanaf 22 december dagelijks meelezen met de twee vriendinnen, tot op nieuwjaarsdag de beroemde slotzinnen het project afronden.
©
Collectie Literatuurmuseum / Literatuurmuseum
Het knuffelkonijn van Frits van Egters
De makers noemen Tien dagen Reve zelf ‘een kerstpodcast, een grote boekenclub en een gesprek over waarom je in godsnaam elk jaar hetzelfde boek zou moeten lezen’. Elke dag bespreken ze een hoofdstuk met een gast, van hoogleraar Literatuurwetenschap Jos Joosten tot schrijver Lisa Weeda. Ook is er de rubriek ‘Dennis, vind je het nog leuk?’, waarin schrijver Dennis Gaens vertelt hoe hij het hoofdstuk van de dag heeft beleefd.
We spreken Wijkhuijs en Van Stokkum in hetzelfde Utrechtse café waar het idee voor de podcast ontstond.
Bij Gerard Reve verwacht je niet direct dat twee jonge vrouwen zijn werk gaan analyseren.
Yentl van Stokkum: ‘Dat klopt, en de mensen die we spreken zijn ook voor het merendeel vrouwen. Dat is best wel organisch gegaan.’
Jozien Wijkhuijs: ‘Dat is inderdaad zo gelopen, maar het is voor mij wel een verhalend punt geworden. Ik wil het juist ook hebben over het lezen van De avonden als vrouw in 2023. Als je iets over Reve gaat doen, zijn er al snel twee heel duidelijke punten van kritiek. Eén: waarom wéér De avonden? Er is al zo veel over gezegd. En twee: Reve bleek in zijn latere leven niet bepaald de fijnste persoon. Hij heeft racistische dingen gezegd en gedaan. Hij hield duidelijk niet van vrouwen, maar daarom vind ik het juist wel lekker om het ons toe te eigenen. Ik wil erkennen dat Reve ook zeer problematische kanten had. Alleen betekent dit niet dat we zijn boek niet mogen lezen, of niet moeten willen lezen. Wij kunnen er ook van genieten, vind ik. Want dat doe ik ook echt, ik vind het een fantastisch boek.’
YvS: ‘Bovendien: de auteur is dood.’
Wat betekent dat?
JW: ‘Ik heb Literatuurwetenschap gestudeerd en daar gold het adagium van Roland Barthes: de auteur is dood. Zodra een boek de wereld in is bestaat de schrijver niet meer, dus elke interpretatie van het werk is juist. Zo doen we het tegenwoordig niet meer helemaal. Er wordt heel veel autofictie geschreven, en ook bij Gerard Reve kun je er niet omheen dat zijn werk veel autobiografische elementen bevat. Ik vind dat alleen minder interessant en de podcast gaat daarom ook vooral over het boek en minder over de schrijver. Ik heb ook lang niet al zijn werk gelezen. Ik denk dat revianen die zichzelf heel serieus nemen mij geen echte kenner zullen vinden.’
‘Sommigen gasten vinden Frits top, andere vinden hem een lul, of een corpsbal, of een incel’
Ben je bang dat die mannen zeggen: wat weten zij er nou van?
JW: ‘Ik heb mezelf allang afgeleerd om die meningen serieus te nemen. Kijk, ik wil mezelf ook niet tekortdoen, want ik heb wel gewoon de achtergrond hiervoor en ik ken De avonden erg goed. Maar ik ben niet degene die het allermeest van Reve weet. Er moet ook ruimte zijn om dingen te bespreken omdat je er iets logisch over te zeggen hebt, vanuit een ander perspectief, ook als je niet al die eerdere besprekingen van Reve gelezen hebt.’
YvS: ‘Maar jij gaat deze podcast in als een echte liefhebber van het boek. Ik heb De avonden in 2019 van Jozien gekregen. Toen heb ik het niet uitgelezen en daar heb ik ook nog over gelogen tegen Jozien. In bijna elke aflevering zeg ik dat ik het stom vind, dus daar maak me wel een beetje zorgen over. We weten dat een deel van de doelgroep altijd een beetje kniftig wordt van verkeerde interpretaties of van kritiek op grote klassieke werken.’
Wat is er mooi aan het herlezen van De avonden?
JW: ‘Het is geen makkelijk boek, je glijdt er niet doorheen. Maar het levert wel heel veel op, vind ik. Ik haal er ook veel troost uit. Dat komt deels door de traditie of het ritueel, zoals ik vroeger naar de kerk ging met kerst. Ik noem De avonden ook wel grappend mijn Bijbel. In die drukke tijd is het ook fijn om gewoon even met iets te gaan zitten en te denken: misschien vind ik dit niet heel leuk, maar wat zegt die tekst nou eigenlijk? Of wat zegt het over mij? Door de jaren heen ben ik gaan inzien dat Frits, hoewel hij natuurlijk een supernaar mannetje is, ook maar gewoon zijn best doet. Ik vind het boek inhoudelijk inmiddels best troostend. Bij mijn eerste, tweede en derde lezing niet, maar nu wel. En het zelf ouder worden, jezelf zien veranderen en daarop reflecteren met behulp van een tekst, die natuurlijk hetzelfde blijft, dat vind ik ook iets fijns. Daarom is het ook leuk dat wij mensen er een beetje doorheen kunnen helpen en het boek naar 2023 kunnen trekken. Want het zegt ook iets over de tijd waarin wij leven.’
YvS: ‘We zijn echt bezig met close reading, maar associëren ook op een speelse manier op wat er allemaal gebeurt. Omdat we elk hoofdstuk met iemand anders bespreken, verandert de interpretatie ook steeds. Er zijn gasten die Frits top vinden, andere vinden hem een lul, of een corpsbal, of een incel. Dat Frits binnen de gesprekken zo veel verschillende dingen is, is heel fascinerend.’
JW: ‘En toch ook wel echt de briljantie van het boek. Nog los van alles eromheen is het gewoon echt zo goed geschreven. En dat op zijn 23ste, in drie maanden!’
YvS: ‘Het is prachtig geschreven. Maar op dit moment weet ik niet of het de briljantie is van het boek, of de briljantie van de lezer. Ik denk dat het een mechanisme van lezers is om steeds iets anders te zoeken en er als veranderend mens steeds iets anders uit te halen. We hadden erg veel plezier tijdens dit project en dat hoor je eraan af. Maar dat is ook nodig, want het boek zelf heeft een bepaalde zwaarte. Ik denk dat het helemaal niet erg is om zware onderwerpen op een lichte, humane, humoristische of knusse wijze te bespreken.’
Jullie hebben het er bijvoorbeeld over dat Frits waarschijnlijk naar B&B vol liefde gekeken zou hebben als hij nu geleefd had. Die verveling van toen, dat zou nu nooit meer kunnen.
JW: ‘Ja, gelukkig hoeven we dat niet te ervaren in de vorm waarin Frits het meemaakt. Maar ik denk ook dat de wereld bij de Van Egters sowieso niet echt binnenkomt.’
YvS: ‘Ze bevinden zich inderdaad in een gesloten wereld, zeker in de winter. Maar als Frits nu had geleefd, dan was hij eindeloos aan het doomscrollen geweest, net als wij.’
JW: ‘Hij is niet te benijden, maar wij zien nu de hele dag ellende via onze schermen. Dat heeft Frits dus niet.’
YvS: ‘Ja, maar hij heeft natuurlijk net heel veel ellende gezien, hè. Misschien dat daarom ook steeds de radio uitgezet wordt. Ze hebben een hele tijd met de radio geleefd en met de angst om over bombardementen te horen. En nu is de betekenis van radio veranderd. Denk ik.’
JW: ‘Zie je, dit doen we dus de hele tijd. Dat is toch leuk?’
Tien dagen Reve
Tien dagen Reve
De podcast Tien dagen Reve is vanaf 22 december te beluisteren in alle podcastapps.