Grand Theft Hamlet: Absurde en fascinerende docu met revolutionaire vertelvorm

Shakespeare zei het al: de wereld is één groot toneel, waarop we allemaal kortstondig onze rollen spelen. In die context is het uitgangspunt van Grand Theft Hamlet niet eens zo vergezocht. De Britse docu speelt zich geheel af in de virtuele wereld van het populaire computerspel Grand Theft Auto Online, en volgt twee spelers die binnen de game een opvoering van Hamlet proberen te organiseren.

Als de film begint is het 2021 en is in Engeland een zoveelste lockdown van kracht. De bevriende acteurs Sam Crane en Mark Oosterveen zitten al een poos werkloos thuis en ontmoeten elkaar regelmatig online in Grand Theft Auto (GTA), waar ze samen auto’s stelen, medespelers neerknallen en mijmeren over het leven. Als ze op zeker moment een verlaten theater in de game ontdekken, beginnen ze spontaan Shakespeare-monologen te citeren. Een eurekamoment: zouden ze in deze setting ook een compleet stuk kunnen opvoeren?

In een videogesprek legt Sam Crane uit dat het idee om GTA met theater te combineren eigenlijk al iets eerder ontstond: ‘Tijdens de pandemie waren Mark en ik flink gefrustreerd dat we zo lang ons vak niet konden uitoefenen. Er werd toen weleens een theatershow georganiseerd via Zoom of zo, maar dat bleef toch altijd wat statisch, en je miste daarin de spanning van het fysieke samenzijn in een theater. Al gamend bedachten wij dat GTA het fenomeen online theater naar een hoger niveau zou kunnen tillen. Die wereld is namelijk levensgroot en prachtig ontworpen, en er heerst bovendien een constante spanning: elk moment zou een scène kunnen worden verstoord door een idioot met een geweer. Met dat idee in het achterhoofd besloten we onze gamesessies te gaan opnemen. Toen we vervolgens dat theater ontdekten, ontstond er ook een concreet plan.’

In de film is te zien hoe Sam en Mark eerst een cast proberen samen te stellen uit andere GTA-spelers, wat leidt tot hilarische taferelen. Ze besluiten Sams echtgenote, filmmaker Pinny Grylls, te vragen ook in het spel te komen, zodat zij uit al het materiaal een documentaire kan samenstellen.

‘Pinny is geen gamer,’ vertelt Sam, ‘dus ik was wel bang dat ze het concept te flauw zou vinden. Want GTA heeft toch een wat slechte reputatie, als een gewelddadig en nihilistisch spel.’

Maar nee, Pinny liet zich gemakkelijk overhalen, vertelt ze zelf: ‘Ik had meteen het gevoel dat dit een heel boeiend project kon worden. Mits we er tenminste echte cinema van konden maken. Allereerst in technische zin: visueel moest het interessanter worden dan het soort gamefilmpjes dat je veel op YouTube ziet. Uiteindelijk hebben we veel opnames gemaakt via de smartphones van de personages – dat bleek de mooiste shots op te leveren. Daarnaast moest er natuurlijk een echt verhaal worden verteld, met een goede spanningsboog. Maar ik vond het ook belangrijk om de diepere lagen van het concept te belichten. Zoals de link tussen Shakespeare en GTA. In Hamlet gaat het bijvoorbeeld veel over schone schijn en de maskers die mensen opzetten, iets wat ook centraal staat in GTA: elke speler doet zich voor als een of ander grotesk figuur, terwijl je intussen flarden kan opvangen van hun echte leven. We wilden benadrukken dat de werelden van Shakespeare en GTA helemaal niet zoveel verschillen: in allebei vind je veel geweld en cynisme, maar ook schoonheid en poëzie. Tot ons genoegen blijkt de film dan ook zowel gamers als Shakespeare-adepten aan te spreken.’

Grand Theft Hamlet werkt inderdaad op verrassend veel niveaus. De vertelvorm is revolutionair, de toon heerlijk absurd, de thematiek fascinerend. En daarnaast is de film soms ook nog verrassend teder en aandoenlijk. Sam Crane: ‘Daar stonden wij zelf ook het meest van te kijken – hoe we in die harde, hectische wereld steeds weer van die mooie, menselijke ontmoetingen hadden. Met spelers die bijvoorbeeld uit zichzelf de politie op afstand gingen houden zodat wij konden repeteren. Of die heel persoonlijke dingen deelden – zoals de Arabische jongen in het alienkostuum, die opeens heel mooi citeert uit de Koran. Of de trans persoon die recent uit de kast is gekomen. Juist in zo’n duistere setting hebben die momenten iets heel hoopvols, vind ik.’

De wonderlijke mix van nihilisme en hoop wordt misschien wel het treffendst gevangen in een scène waarin Sam een monoloog opvoert die wordt onderbroken door schietende agenten. Terwijl hij wegrent, roept hij: ‘You can’t stop art, motherfuckers!’

Pinny Grylls, lachend: ‘Over die regel beginnen meer mensen. Hij vat de film goed samen inderdaad. Misschien moeten we er maar T-shirts van laten drukken.’