Fins koor zingt klaagzang in documentaire over ouderenzorg

Vrouwen in donkerblauwe werktunieken met gegroefde gezichten staan opgesteld in een hal met tl-licht. Ze kijken recht in de camera en zingen de klaagzang van de zorgmedewerkers. Hun lied gaat over een patiënt die vastgesnoerd wordt in zijn rolstoel. Over nergens tijd voor hebben, fouten met medicijnen en spookverpleegkundigen op het rooster. ‘Ik ben doodmoe,’ zingt het koor hypnotiserend. Hun teksten zijn gebaseerd op brieven van zorgmedewerkers. De meesten durven niet op camera hun verhaal te vertellen uit angst voor ontslag, dus koos regisseur Susanna Helke voor deze surrealistische vorm.

De gestileerde beelden worden afgewisseld met de keiharde realiteit in het dorpje Kaavi, in het noordoosten van Finland. De staat trekt daar al sinds de jaren negentig de handen van het zorgstelsel af en laat de verantwoordelijkheid voor de ouderenzorg over aan de gemeente. Die heeft zelf ook geen geld en schakelt een privaat bedrijf in, dat op grootschaligheid en efficiëntie mikt en al snel het monopolie op zorg heeft. ‘Ik dacht dat zorg voor elkaar ons menselijk maakte,’ zegt regisseur Helke in een interview met de website Cineropa. ‘Maar het gaat nu alleen nog maar over budgetten en termen als “duurzaamheidskloof”. Zorg wordt benaderd als een economische uitdaging, en het ergste is dat mensen dit perspectief hebben geïnternaliseerd en zichzelf als een last zien.’ Dat zien we in de beelden van een tweede koor: ‘Wij zijn de duurzaamheidskloof,’ zingen ouderen met hun wandelstokken, in de sneeuw bij de bouwplaats van een nieuw zorgcentrum.

Er zitten veel verhaallijnen en personages in de documentaire, van de bezorgde echtgenoot van een demente vrouw tot hoogleraar gezondheidszorg Marja Vaarama. We horen haar het probleem uitleggen terwijl ze haar spullen inpakt van de werkkamer. Ook zij is toe aan haar pensioen, maar begint daar allesbehalve hoopvol aan.

Een van de hoofdpersonen die je het meest bijblijft is Tiina Molberg. De verpleegkundige stond op tegen haar werkgever en werd op een zwarte lijst gezet. In een ander verzorgingshuis zorgt ze nu liefdevol voor mensen die in de war zijn, pijn hebben of spoken in de nacht. Ze maakt grapjes als het kan en neemt ze serieus als het moet. 

Technische snufjes die gepresenteerd worden als oplossingen voor het zorgprobleem komen in de documentaire nogal absurd over. We zien een robotzeehond om mee te knuffelen, videobellende mensen die checken of thuiswonende ouderen hun eten wel opeten en een grote touchscreen in de woonkamer om de ouderen af te leiden van hun kwijnende bestaan.

In het donkere Finland worden ouderen gevangen in een ijskoud systeem zonder menselijke maat. Maar het zijn zorgelijke tijden voor iedereen, want als het goed is worden we allemaal oud en hebben we zorg nodig. En de marktwerking is niet alleen in Finland aan de orde.