82 dagen in de hel: De onvertelde verhalen uit de bunkers van Azovstal

In een flitsende reisreportage, vorig jaar online gezet door een Russisch mediabedrijf, lopen twee jonge presentators vrolijk over een moderne boulevard. ‘Dit is de supervette, prachtige stad Marioepol,’ spreken ze de kijker in het Russisch toe. ‘De beste vakantiebestemming aan de Zee van Azov.’

Marioepol – inderdaad, de Oekraïense havenstad die in februari 2022 door Rusland van de kaart werd geveegd. Van de chaos uit die tijd is in het filmpje vrijwel niets meer te zien. De bezetter heeft in razend tempo nieuwe woontorens, winkels en hotels uit de grond gestampt, en nu wordt de Russische jeugd dus aangespoord om in deze ‘nieuwe regio’ lekker vakantie te komen vieren. ‘Waarom zou je naar Turkije of de Malediven gaan? Hier thuis is het beter.’

Volgens een recent artikel in dagblad Trouw wemelt het op Russische sociale media van dit soort hippe propagandafilmpjes. Je zou de doelgroep ervan willen wijzen op een ander programma over Marioepol, met een heel wat andere invalshoek: 82 dagen in de hel, een driedelige docuserie van BNNVara en de VRT. Centraal hierin staat de staalfabriek Azovstal, een gigantisch complex aan de rand van de stad, waar tot de Russische inval zo’n 25 duizend mensen uit de regio werkten. Toen de eerste bommen vielen en bewoners massaal op zoek gingen naar plekken om te schuilen, vormde de fabriek een logische bestemming. Het was algemeen bekend dat zich onder het terrein een imposant gangenstelsel bevond met zo’n 35 ruime bunkers uit de dagen van de Koude Oorlog. In korte tijd trokken er duizenden Oekraïners naar de fabriek, die zich verdeelden over de koude, donkere, vochtige ruimten, en daar vervolgens weken- of zelfs maandenlang bleven wachten.

In de docuserie memoreren verschillende overlevenden wat ze in die periode meemaakten. Vluchten door kapotgeschoten straten, levensgevaarlijke zoektochten naar voedsel. Gebrek aan daglicht, schone kleding, medische hulp en contact met de buitenwereld. Ook de onvermijdelijke ergernissen van het samenleven met vreemden, inclusief zieken, bejaarden, huilende kinderen en rusteloze huisdieren. ‘Ik was blij dat ik net corona had gehad,’ vertelt een vrouw onderkoeld, ‘zodat ik de stank niet kon ruiken.’ De verhalen worden geïllustreerd met foto’s en filmpjes gemaakt door de vluchtelingen zelf – beelden die geregeld doen denken aan taferelen uit post-apocalyptische speelfilms.

82 dagen in de hel werd geregisseerd door de Vlaming Jasper Christiaens, die met oorlogsjournalist Joanie de Rijke naar Oekraïne trok om de getuigenissen vast te leggen. Samen verwerkten ze die ook tot een boek, dat inmiddels in de winkel ligt: De hel van Azovstal.