Kleurrijke animatie verbeeld het ongelooflijke levensverhaal van Aurora Mardiganian

In haar rommelige appartement rolt een elegant geklede oude dame met moeite een enorme poster open van de film Auction of Souls uit 1919. Het is Aurora Mardiganian (1901-1994), de vrouw die als tiener als een van de weinigen uit haar familie de Armeense genocide overleefde. ‘This is me,’ wijst ze aan op het verfomfaaide papier, waar haar gezicht prijkt naast dat van Hollywoodacteurs Anna Q. Nilsson en Irving Cummings. Mardiganian speelde als achttienjarige de hoofdrol in een kaskraker over haar eigen leven, die naast een commercieel succes ook de aanjager werd voor een geldinzamelingsactie voor de nabestaanden van de volkerenmoord. Mardiganian, wier Armeense voornaam Arshaluys voor het Amerikaanse publiek in Aurora werd veranderd, herbeleefde haar vers opgelopen trauma’s voor de camera – de moord op haar familieleden, de verkrachtingen, de dodenmarsen door de woestijn – om zo het lot van haar volk aan de wereld te tonen.

Auction of Souls ging grotendeels verloren. De fragmenten die zijn overgebleven zijn verwerkt in een nieuwe animatiefilm over haar leven, Aurora’s Sunrise (2022) van Inna Sahakyan, die op Movies That Matter 2023 de publieksprijs won. Ook beelden van latere interviews met Mardiganian zijn erin verwerkt, waarin zij nu eens in het Armeens en dan weer in het Engels terugblikt op haar leven, maar verreweg het grootste deel van de film bestaat uit kleurrijke animaties die haar levensverhaal indringend verbeelden: bewegende schilderijen, zou je haast willen zeggen, die weliswaar de details niet in alle huiveringwekkende naaktheid blootgeven maar toch de wreedheid en de doodsangst van haar ontzaglijke reis invoelbaar maken.

Mardiganians verhaal is ongelooflijk. We volgen haar van gelukzalige tiener uit een welvarende familie in een klein dorp tot verweesde vluchteling die verkrachtingen en dodenmarsen door de woestijn overleeft en meermaals ontsnapt uit handen van Ottomaanse soldaten en Koerdische mensenhandelaren. Op onvoorstelbare wijze weet ze uiteindelijk via St. Petersburg en Oslo New York te bereiken, waar ze zich door journalist Henry Leyford Gates laat overtuigen haar verhaal te publiceren. Haar biografie Ravished Armenia wordt een succes en de verfilming daarvan, Auction of Souls dus, evenzeer. Maar ook in de Verenigde Staten had Mardiganian haar lot niet in eigen hand had: haar faam werd door filmbonzen ingezet voor persoonlijk gewin en toen ze niet meer nodig was werd ze net zo goed weer afgedankt.

Aurora’s Sunrise brengt deze verbijsterende levensloop meeslepend in beeld. Dit persoonlijke relaas herinnert ons aan de gruwelijkheid van de vaak vergeten Armeense genocide, die door Turkse regering tot op de dag van vandaag wordt ontkend. Mardiganian zei zelf ooit: ‘Ik wil dat de wereld weet wat er met mijn volk is gebeurd.’ Haar wens leeft voort in deze film.