Krachtige docuserie over The Troubles: 'Plotseling was het geen film meer'

‘De lol was ervan af. Het was niet meer opwindend,’ zegt een van de geïnterviewden in de eerste aflevering van Once Upon a Time in Northern Ireland. Even daarvoor vertelde de man nog hoe er in zijn jeugd in Noord-Ierland iedere dag wel een relletje was om na te jagen. Iets dat behoorlijk avontuurlijk was voor een jonge jongen. Tot er op Bloody Sunday veertien burgers werden doodgeschoten door Britse soldaten. ‘Plots was het niet meer als in de film.’

Het zijn dit soort opmerkingen – afkomstig van gewone mensen van beide kanten die de jaren aan onrust en geweld in Noord-Ierland van dichtbij meemaakten -  die deze vijfdelige documentaireserie over de Troubles zo krachtig maken. En opvallend anders dan veel van wat er eerder over het onderwerp is verschenen.

‘Er zijn heel veel documentaires gemaakt die uitleggen waarom al deze dingen zijn gebeurd. Die kijken naar de politieke beslissingen die zijn genomen,’ zei regisseur James Bluemel via Zoom vanuit Londen over de insteek van zijn serie. ‘Ik was niet geïnteresseerd om dit nog eens over te doen. Ik wilde weten hoe het was om te leven met de consequenties van die politieke beslissingen. Het ging me niet om feiten en cijfers, maar om emoties en gevoelens. Want dat is een stuk makkelijker om je als kijker mee te identificeren.’

De vijf afleveringen, verrijkt met heel veel bijzonder archiefbeeld, maken bijzonder inzichtelijk hoe het was om te leven met een constante dreiging van geweld. Noord-Ierland was een plek waar vreedzame protesten in één tel dodelijk konden worden en waar de kans op een bomaanslag in de winkelstraten altijd aanwezig was. Het was ook een omgeving waarin men leefde met het gevoel dat de mensen aan de overkant van de straat, of mensen met een ander accent of geloof, hun grootste vijanden waren. Iets dat – ondanks decennia vrede - niet zomaar is verdwenen, blijkt. Zo laat de documentaireserie zien hoe een protestantse vrouw wordt overmand door paniek wanneer ze een inmiddels vervaagde grens naar een oude katholieke wijk passeert. ‘Dat was niet omdat er buiten de auto iets gebeurde,’ zegt Bluemel. ‘Dit kwam van binnenuit. Het was iets dat ze nooit van zich af heeft kunnen schudden.’

Even zo imponerend zijn de sprekers die eerlijk vertellen over het geweld dat ze hebben gebruikt voor het grotere doel waarin ze geloofden. Mensen die Bluemel op geen enkele manier veroordeelt en waarbij de documentaireserie zelfs lange tijd in het midden laat wat ze precies hebben gedaan tijdens de Troubles. Dit zodat we ze als kijkers niet veroordelen voordat we ze kennen, zegt Bluemel: ‘Niemand wordt kwaadaardig geboren. Het is lui om te denken: deze man heeft bommen geplant en is dus een psychopaat. Deze mensen zijn gevormd door de omgeving waarin ze geboren zijn. Ik wilde ieder individueel verhaal begrijpen en snappen waarom mensen de beslissingen namen die ze namen. Op die manier wordt wat er is gebeurd menselijker, begrijpelijker en iets minder monsterlijk en kwaadaardig.’