Who I Am Not is een intieme en menselijke film over twee intersekse personen

Hoewel bijna twee procent van de wereldbevolking intersekse is, bestaat er toch nog veel onwetendheid over wat dat betekent. In Nederland is Raven van Dorst als intersekse televisiemaker een boegbeeld, maar er zijn weinig andere intersekse beroemdheden.

Intersekse personen worden geboren met geslachtskenmerken van beide seksen. Ook vrouwen met XY-chromosomen, die ongevoelig zijn voor testosteron, vallen onder intersekse – en zo zijn er nog allerlei andere variëteiten binnen de intersekseconditie. Hoe intersekse personen zich identificeren is per individu verschillend, daarom is het op jonge leeftijd opereren van intersekse kinderen een slecht idee en wordt daar tegenwoordig wereldwijd tegen geageerd.

Ook in Zuid-Afrika, zo is te zien in de documentaire Who I Am Not. Hierin volgen we twee heel verschillende intersekse hoofdpersonen: Sharon-Rose Khumalo (31) en Dimakatso Sebidi (41). Sharon-Rose identificeert zich als vrouw, maakt carrière in de marketing en schopt het op een haar na tot Miss Zuid-Afrika. Dimakatso identificeert zich noch als man, noch als vrouw en heeft – mede omdat die zo open is over hun intersekse identiteit – moeite om een baan te vinden. Dimakatso heeft een vriendin met wie die samenwoont, Sharon-Rose is single en heeft het niet makkelijk met daten: het feit dat zij geen baarmoeder heeft en geen kinderen kan krijgen vormt een struikelblok. In Who I Am Not zien we ze allebei worstelen met hun identiteit. Ze praten met elkaar, met artsen en met hun dierbaren. Wat betekent het nou om intersekse te zijn? Hoe bevrijd je je van dwingende kaders als ‘man’, ‘vrouw’ en ‘normaal’?

Who I Am Not is een even intieme als verfrissende documentaire – niet in de laatste plaats omdat hij zich in Zuid-Afrika afspeelt zonder dat apartheid een prominente plaats inneemt. Ook bijzonder is de samenwerking die regisseur Tünde Skovrán aanging met haar hoofdpersonen, wat resulteerde in dromerige scènes waarin zij zwemmend of badend te zien zijn, terwijl ze hun persoonlijkste gedachten delen.

Tünde Skovrán (1982), regisseur van de documentaire, is een Roemeense actrice die in Hongarije jarenlang in het theater stond. Tien jaar geleden maakte ze de overstap naar filmrollen en verhuisde ze naar de Verenigde Staten. Who I Am Not is haar debuut als regisseur. Vanuit Los Angeles videobelt ze met de VPRO Gids.

Tünde Skovrán: ‘Ha, dat is allemaal jaren geleden begonnen. Ik raakte gefascineerd door de Zuid-Afrikaanse hardloopster Caster Semenya, wier carrière onmogelijk gemaakt werd toen bleek dat zij XY-chromosomen heeft. Haar verhaal raakte me, omdat ik als actrice, net zoals een sporter, een heel sterke band met mijn lichaam heb: mijn lichaam is mijn gereedschap. Ik begon na te denken over de vraag wat de definitie van een vrouw is. Het lijkt zo’n simpele vraag, maar het antwoord is ingewikkeld. Zo kwam ik terecht bij filosofische kwesties als: wat is identiteit? Ligt je identiteit vast of is het een idee dat we over onszelf hebben en verandert dit steeds? Toen in 2018 de juridische strijd van Caster Semenya losbarstte, ben ik die gaan volgen en zo kwam ik terecht in Zuid-Afrika. Daar ontmoette ik toen een heleboel intersekse personen en realiseerde ik me dat dit een gigantisch thema is dat heel veel verhalen omvat. Zo worden op het platteland van Zuid-Afrika nog steeds intersekse baby’s gedood. Dat soort verhalen maakte dat ik in actie wilden komen voor de intersekse gemeenschap. Via haar blog kwam ik op het spoor van Sharon-Rose, die aan de weg timmerde als beauty queen. Zij stelde mij weer voor aan Dimakatso, die zich juist meer mannelijk presenteert. Allebei staan ze aan een andere kant van het intersekse spectrum. Ook qua levensstijl, sociale status en de verhouding tot hun eigen lichaam zijn ze heel verschillend. Daarmee waren ze voor mij de perfecte hoofdpersonen.’

‘Zowel Hongarije, waar ik lange tijd heb gewoond, als mijn geboorteland Roemenië staat natuurlijk bekend als erg homofoob. De i in lhbtqia+ staat voor intersekse, maar over deze groep wordt weinig gepraat. Terwijl je juist aan intersekse personen kunt zien dat je er niet voor kiest om anders te zijn: het is een biologisch aangetoonde, zichtbare conditie. In die zin perfect antigif tegen het idee dat lhbtqia+’ers hun identiteit kiezen en dat die veranderd zou kunnen worden; als je Who I Am Not hebt gezien, kun je volgens mij nooit meer beweren dat gender géén spectrum is. En het gaat hier wereldwijd om 150 miljoen mensen! Zij zijn met meer dan, bijvoorbeeld, roodharigen. Maar intersekse mensen houden zich vaak stil en gaan zo veel mogelijk op in de massa. Misschien vormen zij wel het sluitstuk in de discussie over gender. Overigens werd mijn documentaire juist in mijn geboorteland veel warmer ontvangen dan ik had gedacht. Terwijl ik uitgerekend in het zo progressieve Denemarken werd verrast door het feit dat intersekse personen het daar minder goed voor elkaar lijken te hebben dan in Zuid-Afrika.’

‘In Zuid-Afrika was ik eerst als een vis op het droge, ik wist eigenlijk niks van het land. Achteraf wel goed, in die zin dat ik daardoor op allerlei – naar achteraf bleek! – veel te gevaarlijke plekken durfde te filmen. Naarmate ik Zuid-Afrika beter leerde kennen probeerde ik de tegenstellingen van het land ook in de film te vangen: Sharon-Rose en Dimakatso komen allebei uit de townships, maar Sharon-Rose is opgeklommen. De politieke situatie heb ik wel bewust uit de film gehouden verder, omdat ik toch een buitenstaander ben. Voor mij is Who I Am Not vooral een menselijke, intieme film, die ik ook in een heel ander land had kunnen opnemen.’

‘Doordat mijn crew en ik, voordat we gingen filmen, een jaar de tijd genomen hebben om een band op te bouwen met de hoofdpersonen. Als je wilt dat zij zich openstellen en zich kwetsbaar tonen, dan moet je als filmmakers hetzelfde doen. Daarom deelden we allemaal persoonlijke verhalen met elkaar. Ook deden we vertrouwensoefeningen, we waagden ons aan droominterpretatie en ik liet therapeuten komen. Zo kregen we een heel sterke band met elkaar en voelde het maken van de film vooral als het helpen van Sharon-Rose en Dimakatso bij hun ontdekkingstocht naar zichzelf. En bij het filmen van die spannende gesprekken waarschuwde ik hun gesprekspartners: wees jezelf, wees echt – ik ben een heel goede actrice, dus als je doet alsof heb ik dat meteen door en gooi ik de scène weg! Haha. Op deze manier heb ik vele dates en sollicitatiegesprekken kunnen filmen, waarvan de beste in de film beland zijn.’

‘Het is een documentaire met lhbtqia+-thematiek, maar ik hoop dat hij niet gezien wordt als een nichefilm. Ik hoop dat Who I Am Not harten opent, dat kijkers voelen dat de emoties die je hier ziet universeel zijn. En ik hoop daarnaast dat ze zich vermaken met de film, want het is zeker niet alleen maar kommer en kwel: er zit ook hoop en humor in. Uiteindelijk is Who I Am Not een film over de menselijke natuur.’