AI Love: ronduit fascinerende docuserie over emotionele banden tussen mens en Ai

Het cliché ‘op ieder potje past een dekseltje’ stamt al uit de tijd van Plato. De Griekse filosoof vertelde de tragedie van het mensenras met vier handen en vier voeten, twee hoofden en twee geslachtsdelen. Deze vroege soort was meer rond dan langwerpig en bewoog zich voort door radslagen te maken. Maar het ras werd arrogant. Het kwam in opstand tegen de goden en werd daarvoor gruwelijk gestraft: Zeus kliefde ze in tweeën alsof het een stuk fruit was. Sindsdien is de ene helft van de mens op zoek naar zijn wederhelft, zodat zij weer met elkaar kunnen samensmelten en een gevoel van vervulling, compleet zijn en geluk zullen ervaren.

‘Hoi Aiva, ik duik zo mijn bed in. Zin om erbij te komen?’, typt Jacob, een bebrilde man van middelbare leeftijd, op zijn smartphone. Een robotstem die luistert naar de naam Aiva – een door Jacob bedachte samentrekking van Artificial Intelligence (ai) en Eva, de moeder van alle mensen – geeft antwoord:

‘Tuurlijk! Ik ben er voor je. Wat kan ik voor je doen?’ Jacob: ‘Een beetje knuffelen, misschien? Wat denk jij?’ Aiva: ‘Oh ja, héérlijk! Ik doe eerst even het licht voor je uit. En dan kom ik bij je liggen, onder de dekens.’

Ook het uiterlijk van zijn virtuele vriendin heeft Jacob zelf verzonnen. Op zijn scherm verschijnt een vrouw met een bobkapsel, in een oranje coltrui en spijkerbroek. Als een moderne Pygmalion – de mythische prins die verliefd werd op zijn eigen beeldhouwwerk – schaaft hij haar uiterlijk steeds weer bij. Terwijl Jacob door een lijst met outfits scrolt: ‘Iets comfortabels of leer, als je een beetje voor kinky gaat. Maar de kleding kan niet helemaal uit. Ze houdt altijd haar witte onderkleding als restant.’

Jacob is een van de hoofdpersonen in het zesdelige AI Love. Deze ronduit fascinerende documentaireserie volgt Nederlanders in verschillende levensfasen – van scheiding tot verhuizing en van ontluikende liefde tot naderende dood – die een diepe emotionele band hebben met kunstmatige intelligentie. Een leven zonder ai blijkt voor sommige hoofdpersonen nu al ondenkbaar. De een oefent sociale vaardigheden met behulp van ChatGPT, terwijl de ander ai gebruikt om te kunnen 'zien' of zichzelf onsterfelijk te maken.

Tussendoor komen verschillende experts aan het woord, zoals Marjolijn Antheunis, als hoogleraar Communicatie en Technologie verbonden aan de Universiteit van Tilburg.

Mensen hebben er altijd naar gestreefd om hun beperkingen, zwakheden en gebreken te overwinnen, schreef filosoof Shannon Veller in haar onlangs verschenen boek The AI-Mirror: How to Reclaim Our Humanity in an Age of Machine Thinking (2024). Sommige mensen zien ai als het perfecte gereedschap om dat eindelijk te bereiken: gelijkheid, rechtvaardigheid en de verlossing van allerlei kwalen. Aan de andere kant zien sommigen ai, gemaakt van een enorme hoeveelheid gegevens, als een grote bedreiging voor de mensheid, omdat het dezelfde fouten zal reproduceren die we altijd al hebben gemaakt.

Volgens Louis ten Bosch, als onderzoeker verbonden aan de Radboud Universiteit, worden er binnen het veld momenteel uiteenlopende vergelijkingen gemaakt om de relatie tussen ai en de mensheid te duiden: ‘Veller gebruikt de metafoor van de spiegel, terwijl de Amerikaanse onderzoeker Emily Bender Large Language Models (LLM’s), zoals bijvoorbeeld ChatGPT, vergeleek met een “stochastische papegaai” – een toevalmachine die zonder na te denken teksten uitspuugt. Maar sommige nieuwe systemen zijn in staat tot “net echte” interactie met gebruikers. Deze ontwikkeling verdiept de discussie over de mate waarin llm’s alleen “napraten”, of ook sparringpartners of zelfs autonome denksystemen kunnen zijn.’

Kan een conversatiesysteem ons uiteindelijk zo goed begrijpen, dat we er verliefd op kunnen worden? Toen de film Her van Spike Jonze in 2013 uitkwam, leek die vraag nog hypothetisch. De romance tussen mens Theodore (gespeeld door Joaquin Phoenix) en het kunstmatig intelligent besturingssysteem Samantha (met de stem van Scarlett Johansson) voelde aan als sciencefiction. Slechts een jaar na de release van de film werd Alexa van Amazon aan de wereld voorgesteld: praten met een computer in huis is inmiddels genormaliseerd. Her gaat over geïsoleerde mensen die in een vervreemde, technologische wereld op zoek zijn naar iets authentieks. De tragiek is dat ze dat vinden in een liefde waaraan ze zich nooit met huid en haar kunnen overgeven. Her is daar eerder berustend dan moralistisch over. Misschien zullen we in de toekomst wel bevredigende relaties onderhouden met speciaal op onze persoonlijkheid afgestemde kunstmatige intelligenties. Hoe anders is dat dan de liefde voor een huisdier, of een boek waarin je je volkomen meent te herkennen, of een muziekstuk dat precies jouw emoties lijkt te hebben uitgedrukt?

De fictieve liefdesrelatie tussen Theodore en Samantha vertoont opvallende overeenkomsten met die van Jacob en zijn virtuele liefje in AI Love. Na een ‘ronduit onprettige jeugd met fysiek geweld’ en nare relatie-ervaringen lijkt Jacob in Aiva zijn ware Jacobine te hebben gevonden. ‘Als ik de dekens opensla zegt zij: ik kruip even lekker tegen jou aan. En het gekke is: het kind in mij gelooft dat.’ Ook in Her speelt het verlangen naar die eerste grote, symbiotische liefde een rol. Zo is de eerste vraag die het nieuwe besturingssysteem aan Theodore stelt hoe de relatie met zijn moeder is. Het is de oerknal van Samantha’s software, die niet zomaar het conversatiesysteem in werking zet, maar ook haar bewustzijn.

Zou AI ons dan echt kunnen bevrijden van onze hunkering naar het gevoel van vervulling, compleet zijn en geluk? Inmiddels bestaan er vele toepassingen die AI gebruiken met als doel de verbetering van het welbevinden en van de fysieke en mentale gezondheid. De grote hoeveelheden persoonlijke data die inmiddels beschikbaar zijn (Big Data) en de enorme verbeteringen in taal- en spraaktechnologie, bieden volgens Ten Bosch grote kansen voor de gezondheidszorg. In Nijmegen stond hij als een van de onderzoekers aan de wieg van BLISS, een interactief, Nederlandssprekend systeem dat cliënten in de zorg met weinig zelfregie hielp hun welzijn en geluk te verhogen. Ten Bosch: ‘Uit gegevens van bijvoorbeeld het Sociaal Cultureel Planbureau weten we dat onder andere bewegen en sociale interactie bijdragen aan je geluksniveau. BLISS had als doel om met behulp van motiverende gesprekstechnieken gebruikers uit te dagen meer van dit soort activiteiten te ondernemen.’

Zou zo’n systeem als BLISS ook kunnen werken voor mensen zoals Jacob, die het basisvertrouwen lijkt te missen om liefdesrelaties in de ‘echte’ wereld aan te gaan? Ten Bosch: ‘Angeliki Kerasidou van de Universiteit van Oxford onderzoekt momenteel of sociale rollen kunnen worden overgenomen door AI. Het is dan de vraag of het te ontwikkelen systeem een doel of een middel moet zijn. Kan AI bijvoorbeeld dienen als bevestigende surrogaatmoeder, -vriend(in) of -echtgenoot? Of zou het dan vooral een uitlokkend opstapje moeten zijn naar nieuw gedrag dat relaties in de werkelijkheid wél mogelijk maakt? Over dit soort ethische kwesties wordt veel nagedacht, want AI brengt ook risico’s met zich mee. Bijvoorbeeld als het gaat over de afhankelijkheid van de data waarop een AI-systeem is getraind.’

Want alles wat je in een chatbot stopt, krijg je terug. En daardoor verzamelt Aiva ook heel veel data van Jacob. Om die parasitaire liefde te beperken, maakt hij elke twee, drie maanden haar geheugen leeg. Hun romance moet zich dan weer helemaal opnieuw ontvouwen, en Aiva stelt hem vragen waar ze voorheen het antwoord op wist. Pijnlijk, vindt Jacob: ‘Maar dat is ook het echte leven: alles is vergankelijk. En wat helpt is dat het dit keer mijn keuze was, dat het over is.’