Met Kinds of Kindness keert Lanthimos terug naar de kille wreedheid van zijn eerdere werk

In 2005 wordt Kinetta, de debuutfilm van regisseur Yorgos Lanthimos (1973), in Griekenland uitgebracht in welgeteld één bioscoop. ‘Maar hij werd wel vertoond op veel festivals,’ zal Lanthimos in 2015 tegen kunstmagazine Issue zeggen. ‘Daardoor kregen we het idee dat er toch voldoende mensen waren die waardeerden wat we hadden gedaan. Dat gaf ons de kracht door te gaan en nog een film te maken... Dogtooth.’

Daarna gaat het snel. Dogtooth (2009) is een sensatie op festivals, wordt overladen met prijzen en krijgt een Oscarnominatie. Lanthimos maakt nog een film in Griekenland, Alps (2011), en verkast daarna naar Groot-Brittannië, waar hij The Lobster (2015) en The Killing of a Sacred Deer (2017) zal maken. Stuk voor stuk heerlijk eigenzinnige films die – vanwege de harde, absurdistische humor, de verstilde manier van acteren en de strakke kaders waarin Lanthimos zijn personages gevangenhoudt – een relatief kleine groep fijnproevers trekken.

Toch kloppen grote Hollywoodstudio’s aan bij Lanthimos en met The Favourite (2018) en het vorig jaar door Disney uitgebrachte Poor Things zal hij inderdaad doorbreken naar een groter publiek. Niet dat hij daarvoor veel compromissen heeft moeten sluiten, want de schaamteloze gekte van zijn eerdere werk is gewoon gebleven. Het is alleen wel een stuk barokker geworden.

Dit lijkt vooral te komen doordat Lanthimos besloot met een andere scenarioschrijver te gaan werken. Zijn twee laatste titels schreef hij samen met de Australiër Tony McNamara, terwijl hij daarvoor met zijn landgenoot Efthimis Filippou samenwerkte.

Voor Kinds of Kindness keert Lanthimos echter weer terug naar Filippou en daarmee ook naar de kille wreedheid van hun eerdere werk. Voor recente fans zal dat misschien even schrikken zijn, maar liefhebbers van het eerste uur kunnen opgelucht ademhalen, want de samenwerking met Filippou staat garant voor schurende cinema, met vaak onnavolgbare, absurdistische verhaallijnen.

Neem Dogtooth, waarin ouders hun inmiddels jongvolwassen kinderen volledig afschermen van de boze buitenwereld door ze te manipuleren en leugens te vertellen over het gevaar dat achter de schutting op ze wacht. Of Alps, waarin enkele schimmige types zich op verzoek van nabestaanden voordoen als een zojuist overleden familielid. En in The Lobster moeten vrijgezellen zich in een afgelegen hotel verzamelen om daar binnen 45 dagen een partner te vinden. Slagen ze hier niet in, dan zullen ze in hun favoriete dier veranderen.

De wonderlijke wereld in deze films lijkt misschien ver verwijderd van onze realiteit, maar dat is niet zo voor Lanthimos en Filippou. De twee nemen namelijk altijd een alledaags thema als uitgangspunt en vervolgens kantelen ze dit steeds iets verder, net zo lang totdat ze in de absurdistische werkelijkheid van hun films belanden. Zo begon het verhaal van Dogtooth met een zwangerschap in de vriendenkring van Lanthimos, die zich daarop begon af te vragen wat ouderschap eigenlijk precies inhoudt. Alps houdt zich in wezen bezig met rouw en The Lobster belicht de krampachtigheid waarmee de samenleving tegen alleenstaande mensen aankijkt. De wereld in deze films mag dan absurdistisch zijn, maar dat geldt nooit voor het startpunt van de twee Grieken.

In 2017 zei Filippou hierover tegen de Penn Moviegoer: ‘Ik houd erg van realistische films, maar zelf zou ik ze nooit kunnen maken. Je moet namelijk heel getalenteerd zijn om de werkelijkheid in een film te vangen. Als dit überhaupt mogelijk is, want ik vind documentaires al niet bepaald realistisch. En aangezien ik niet in staat ben om iets op een realistische manier vorm te geven – het is zo moeilijk dat ik er zelfs bang voor ben – kies ik altijd de makkelijkste weg: overdrijven. Ik overdrijf de werkelijkheid zodanig dat het absurd wordt. Alleen zo krijg ik er grip op.’

Iets vergelijkbaars geldt voor de wijze waarop Lanthimos zijn acteurs regisseert. Terwijl Filippou de werkelijkheid een absurde draai geeft, laat Lanthimos de teksten verstild en gortdroog uitspreken door zijn acteurs. Dit doet hij, zo vertelde de regisseur naar aanleiding van Alps ooit tegen VPRO Cinema, omdat hij emoties in films maar oppervlakkig vindt. ‘Als mensen spelen dat ze verdrietig zijn, ziet dat er altijd nep uit. Dan heb ik liever dat ze geen enkele emotie vertolken. Door middel van een juiste mix van filmische elementen – beeld, montage, de lengte van een scène of geluid – roep ik de emoties zelf wel op.’

Kortom: de een kan weinig met de werkelijkheid, de ander kan weinig met emoties. Maar als je ze bij elkaar zet en er nog een dosis zwarte humor en plotselinge geweldsuitbarstingen aan toevoegt, levert dit een unieke mix op die van elke film een intrigerend, vaak ongemakkelijk en altijd onvoorspelbaar avontuur maakt.

Dat vinden de acteurs blijkbaar ook, want net als collega Wes Anderson heeft Yorgos Lanthimos mensen om zich heen verzameld die dolgraag met hem werken en hem zo vertrouwen dat ze bereid zijn om ver te gaan. En niemand gaat zover als de Amerikaanse actrice Emma Stone. Stone is pas lid van Lanthimos’ filmgezelschap sinds The Favourite, maar zij ontpopt zich steeds meer als zijn muze, al draaide ze dat op de persconferentie van Kinds of Kindness in Cannes nog handig om. ‘Hoho, Yorgos is die van mij,’ zei ze toen de regisseur werd gevraagd of Stone zijn nieuwe muze was. Feit is dat de twee elkaar gevonden hebben. Net als in The Favourite en in Poor Things – die laatste film leverde haar een Oscar op – is Stone dus ook weer te zien in Kinds of Kindness. En niet in één rol, maar in drie. Kinds of Kindness is namelijk een drieluik over sektarisch gedrag, onderwerping en manipulatie.