Niets in het leven zo onvermijdelijk als de dood. Maar die vlieger gaat niet op voor Justin Harrison, oprichter van het techbedrijf YOV dat staat voor ‘You, Only Virtual’. Het commerciële bedrijf ontwikkelt met hulp van AI, kunstmatige intelligentie, communicatieve tools die nabestaanden in staat stellen contact te onderhouden met hun overleden dierbaren. ‘Fuck death! We can change reality,’ beweert Harrison in de zeer indrukwekkende 2Doc-documentaire Eternal You (VPRO) van de Duitse filmmakers Hans Block en Moritz Riesewieck. Het duo maakte eerder The Cleaners (2018), een opzienbarende documentaire over het schimmige censuurbeleid van grote bedrijven als Facebook.
In Eternal You draait het om bedrijven die AI gebruiken voor de ontwikkeling van een commercieel product waarmee mensen met overleden personen kunnen communiceren. Dat wil zeggen, met het algoritme dat gegenereerd wordt uit een dataset die verzameld is door het techbedrijf en bestaat uit bijvoorbeeld foto’s, chatgesprekken en videobeelden van de overleden. In werkelijkheid, ook al denkt YOV-oprichter Harrison daar anders over, staat de betalende gebruiker in contact met een virtueel springlevend personage. Met de nadruk op virtueel. Op vlijmscherpe wijze doen de filmmakers uit de doeken welke ethische bezwaren er aan dergelijke AI-producten kleven. De makers belichten daarbij, onder begeleiding van adembenemende shots en sfeervolle soundscapes, een breed spectrum aan visies. Productafnemers worden met de camera gevolgd, zoals de jonge Joshua die dag en nacht via een chatbot met zijn overleden verloofde communiceert en daardoor nauwelijks ruimte heeft voor een nieuwe liefdesrelatie. En ook de oprichters van start-up zoals YOV en Project December komen aan het woord. Door zich te verschuilen achter een algoritme verschuiven ze de verantwoordelijkheid naar de klant. Experts werpen onderwijl allerlei ethische bezwaren op.
Naarmate de film vordert, ziet de kijker hoe het ‘rouwverwerkingsproduct’ door technologische ontwikkelingen alsmaar extremere vormen aanneemt. In filmische scènes die aanvoelen als een sciencefictionfilm komt het verhaal van de Zuid-Koreaanse Jang Ji-Sung aan bod. Op zevenjarige leeftijd stierf Ji-Sungs dochter. Verteerd door schuldgevoelens kan moeder de dood van haar dochter niet accepteren. Zij besluit om mee te werken aan een televisie-experiment waarin Ji-Sung een levensechte, virtuele versie van haar dochter ontmoet. Maar doen alsof iemand er nog is, is iets anders dan een verlies verwerken.
In Nederland zijn experts eveneens kritisch. Zo zegt universitair hoofddocent Jelle Zuidema onlangs in de Volkskrant het volgende over de gevaren van dergelijke toepassingen van AI: ‘Ik snap niet dat elk voertuig of levensmiddel aan eindeloos veel richtlijnen moet voldoen voordat het op de markt mag, terwijl intussen amorele techbedrijven experimenten mogen uitvoeren met onze aandacht, kennis, motivatie, verliefdheden, opleiding en geestelijke gezondheid zonder ook maar ergens ter wereld één vergunning aan te hoeven vragen. Dat is zorgwekkend.’