Intrigerende documentaire 'Als de nacht maar niet valt' onderzoekt de geluksmaatschappij

Wat als we een app zouden hebben die beginnende psychische klachten signaleert? Een app die ook, op basis van alle vooraf ingezamelde informatie, een terugval kan voorkomen? Voorkomen is beter dan genezen, toch? In de intrigerende documentaire Als de nacht maar niet valt (KRO-NCRV) onderzoekt regisseur Marc Schmidt of het streven naar een dergelijke geluksmaatschappij, waarin geen plaats meer is voor frictie, uiteindelijk wel zo wenselijk is.

Schmidt, die eerder de bekroonde documentaire De regels van Matthijs (2012) maakte over een jeugdvriend met autisme, creëerde drie verhaallijnen: we zien hoe gedragswetenschappers uit drie verschillende landen data verzamelen van patiënten én deelnemers van een sociaal experiment.

Allereerst zien we in Noorwegen een kleine groep basisschoolkinderen praten over hun angsten. Naast deelnemen aan een praatgroep en virtualrealitysimulatie, moeten ze ook ellenlange vragenlijsten invullen over hun kwetsbaarheden en kiezen uit die welbekende antwoorden ‘nooit, soms, vaak, heel vaak’. Dit alles om hen later een gang door de gezondheidszorg te kunnen besparen.

Een jongeman uit Haarlem, die last heeft van psychoses, wordt aan soortgelijke enquêtes onderworpen. Zijn resultaten worden doorgevoerd in een app die recidive moet voorkomen. Hoewel deze man duidelijk lijdt onder zijn psychische problemen, geeft hij ook toe dat hij gedurende de waanzin die hij in het verleden beleefde misschien wel zijn meest authentieke zelf was – iets waar hij gek genoeg weleens naar terugverlangt.

Maar de meest onbehaaglijke scènes zijn gefilmd in de Amerikaanse staat Florida. In een nieuwbouwwijk met perfect gemaaide gazons worden de inwoners à la Big Brother continu gemonitord. De hoop van de Amerikaanse onderzoekers is dat deze bewoners door middel van een zo efficiënt en gezond mogelijke leefstijl het meeste geluk uit het leven zullen halen. Maar een aantal depressieve tieners die er met hun ouders wonen ergeren zich aan hun gladgestreken omgeving

Hoewel de documentaire bloedserieus is, speelt de regisseur soms ook met beelden van zijn hoofdpersonen, die hij onder andere van bovenaf met een camera volgt. Hun looproutes worden daarbij door middel van lijnen gevisualiseerd. In een interview met dagblad Trouw noemt Schmidt deze opvallende scenes ‘een metafoor, voor de mens die wordt gevolgd, als een muis in een laboratorium.’