The Corridors of Power: wegkijken bij genocide en oorlogsmisdaden

Als oorlogscorrespondent Samantha Power na het verslaan van Servische oorlogsmisdaden en genocide in het voormalige Joegoslavië weer terug is in de Verenigde Staten gaat zij op zoek naar antwoorden op de vraag: waarom grepen we niet eerder in? De wereld had toch lessen getrokken uit de Holocaust? Nadat ze uren in de universiteitsbibliotheek van Harvard heeft doorgebracht, schrijft Power een boek over genocide: A Problem from Hell. Hierin komt ze tot de conclusie dat beleidsmakers en politici om allerlei redenen – interne politiek, economische belangen, et cetera – vrijwel altijd de neiging hebben om weg te kijken als er ergens genocide plaatsvindt. Iets waar toekomstige leiders lering uit zouden moeten trekken.

Deze inzichten maken Power in 2009 geknipt voor de functie van nationaal veiligheidsadviseur onder de idealistische president Barack Obama. Vier jaar later wordt ze de Amerikaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties, maar ook zij stuit op dezelfde institutionele obstakels en tegengestelde belangen als de hoofdrolspelers in haar met een Pulitzer Prize bekroonde boek.

In maart 2009 dringt Power er bij Obama op aan om stelling te nemen in het conflict in Darfur, een regio in het westen van Soedan: hij moet president Omar al-Bashir oproepen om uitgezette internationale hulporganisaties weer toe te laten om de geterroriseerde en uitgehongerde burgerbevolking te helpen. ‘De president keek me aan en vroeg: “Trekken ze zich iets aan van wat ik zeg?”’ vertelt Power in de documentairereeks The Corridors of Power. Zonder ruggensteun van de internationale gemeenschap voelde Obama zich niet in staat om in te grijpen bij de humanitaire ramp die zich in Darfur aan het voltrekken was. Na een maandenlange verkiezingscampagne vol grootse ambities en verheven idealen zonk Power de moed voor het eerst in de schoenen. ‘Obama had nog dezelfde waarden als vóór 20 januari, de dag dat hij werd beëdigd, maar na twee maanden presidentschap realiseerde hij zich dat het waarschijnlijk niets zou uitmaken als hij iets over Darfur zei. Het zou zijn autoriteit alleen maar aantasten.’ En dus kwam de regio niet op de agenda te staan. Zes maanden later werd de Nobelprijs voor de Vrede toegekend aan Obama.

Power is misschien wel de belangrijkste hoofdrolspeler in The Corridors of Power van de Israëlische regisseur Dror Moreh (The Gatekeepers, The Human Factor). In acht afleveringen onthullen voormalige nationaal veiligheidsadviseurs, stafchefs en ministers van Buitenlandse Zaken – onder anderen Ben Rhodes, Condoleezza Rice, Madeleine Albright en Hillary Clinton – welke discussies zij in het Witte Huis voerden over mogelijke interventies in landen als Bosnië en Rwanda. Ze verdedigen hun beslissingen om niet of te laat actie te ondernemen, ze rationaliseren hun keuzes of tonen berouw. Meer nog dan de andere geïnterviewden staat de idealistische Power – een van de grootste experts op het gebied van genocide – symbool voor het morele falen van een supermacht die zichzelf graag presenteert als ‘de onmisbare natie’. Een land dat na alle verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog de woorden ‘dit nooit meer’ probeerde om te zetten in daden, terwijl Amerikaanse leiders het woord ‘genocide’ vervolgens liever niet in de mond namen bij de gruwelijkste massamoorden.

‘Volgens het Genocideverdrag van 1948 zijn alle landen die dit ondertekenden verplicht om in te grijpen als er sprake is van genocide,’ zegt Alma Mustafić, een expert op het gebied van volkerenmoord, als we haar telefonisch spreken. ‘Regeringen blijven dan ook liever weg bij dat woord. Als we iets als genocide bestempelen móéten we handelen. Daarom is het begrip “etnische zuivering” geïntroduceerd: dan ben je niet verplicht om er iets aan te doen, maar kun je het wel veroordelen.’ Deze term – ‘etnicko ciscenje’, afkomstig uit het propagandistische draaiboek van de Servische agressor – raakte tijdens de Joegoslavische Burgeroorlog in zwang, aldus Mustafić, die als docent en onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht verbonden is. ‘Dat was in de jaren negentig, maar het concept etnische zuivering is van alle tijden.’

Dat Washington politiek vaak belangrijker vindt dan mensenlevens blijkt al in aflevering 1 van The Corridors of Power. We zijn er getuige van hoe Amerikaanse beleidsmakers wegkijken als hun toenmalige bondgenoot Saddam Hoessein op grote schaal gifgas inzet tegen Iraakse Koerden. Een oorlogsmisdaad die afgrijzen oproept, maar desondanks toch wordt gedoogd. De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken George Schultz reageert cynisch als regisseur Moreh hem vraagt of zijn land niet had moeten optreden tegen Hoessein en waarom zelfs de ambassadeur niet eens teruggeroepen is. ‘U doet alsof u altijd uw boeltje pakt als u iets ziet wat u niet bevalt. Dat zou betekenen dat er geen enkele plek op de hele wereld is waar u kunt blijven.’

Het enige wat op dat moment, in 1988, telde voor Schultz waren de Amerikaanse belangen in de regio. ‘Saddam was een oorlog tegen Iran begonnen en hij verloor. Had u Iran z’n gang willen laten gaan in Irak? Dat hebben we voorkomen.’ De prijs die de Koerden betaalden voor dit geopolitieke schaakspel laat Moreh duidelijk zien: vergaste baby’s en kinderen in Iraaks Koerdistan. Pas toen Hoessein Koeweit binnenviel en twintig procent van de wereldwijde olieproductie in handen kreeg, greep Amerika in en verdreef de Irakezen met hulp van de internationale gemeenschap uit het buurland.

In het geval van Bosnië laat Washington het in eerste instantie aan de Europese partners over om op te treden. Onderling geruzie zorgt ervoor dat zij er niet in slagen Servische oorlogsmisdaden en genocide te voorkomen. Men heeft ook weinig trek in een buitenlands avontuur omdat kort daarvoor Amerikaanse militairen zijn omgekomen bij een interventie in Somalië. Tijdens de opening van het Holocaust Memorial Museum vraagt de Amerikaanse auteur en Holocaustoverlevende Elie Wiesel aan de eveneens aanwezige president Bill Clinton of hij een eind wil maken aan het bloedvergieten in Joegoslavië, maar ook zijn smeekbede vindt geen gehoor. Het duurt bijna drie jaar voordat de Navo Servië met een intensieve luchtcampagne op de knieën dwingt – bij Srebrenica heeft zich dan inmiddels een genocide voltrokken – en daarna wordt een vredesverdrag ondertekend. Het Verdrag van Dayton mag dan een overwinning voor Amerikaanse diplomaten zijn, voor de minstens honderdduizend slachtoffers van de gruwelijkheden komt het te laat. Alma Mustafić is veertien jaar oud als ze bij Srebrenica gescheiden wordt van haar vader, die uiteindelijk vermoord wordt door Bosnisch-Servische troepen.

Telkens weer schieten de Verenigde Staten tekort bij de massale wreedheden die in The Corridors of Power uitgelicht worden. Met alle – veronderstelde – geleerde lessen uit de voorgaande decennia in het achterhoofd is het dan ook wrang om een overheid met daarin idealisten als Samantha Power hopeloos te zien falen in de burgeroorlog in Syrië.

De zorgvuldigheid waarmee Obama zijn woorden koos toen hij het over de genocide in Darfur had, staat haaks op de officiële verklaring waarin hij stelt dat het gebruik van chemische wapens door de Syrische president Bashar al-Assad een ‘rode lijn’ is voor de Amerikaanse regering. Als in augustus 2013 1400 burgers gedood worden bij een gifgasaanval in Ghouta denken Syriërs dan ook dat Amerika eindelijk zal helpen om een einde te maken aan het bloedvergieten. Maar Obama doet niks. Het is iets wat Fernande van Tets zich nog goed kan herinneren. Zij is op dat moment Midden-Oostencorrespondent in Beiroet. Enkele jaren later zal ze verhuizen naar Syrië, waar ze voor de VN gaat werken. Over haar ervaringen daar schrijft Van Tets het boek Vier seizoenen in Damascus. ‘Het feit dat Amerika niet ingreep, gaf Assad carte blanche. Daarnaast bood het diens bondgenoot Rusland alle ruimte om oorlogsmaterieel te testen en de tactiek te verfijnen die momenteel in Oekraïne wordt gebruikt,’ aldus Van Tets. Voor Obama was deze beslissing betrekkelijk simpel: er lag geen enkel plan voor een Syrië na de afzetting van Assad. Ingrijpen in Syrië had mensenlevens kunnen redden, maar het had de VS ook in een eindeloze oorlog in het Midden-Oosten gestort. ‘Uiteindelijk zijn er geen makkelijke of goede opties in dit soort situaties,’ geeft Van Tets toe. ‘Alle beslissingen hebben neveneffecten.’ In dit geval resulteerde de Amerikaanse passiviteit zowel in de opkomst van Islamitische Staat als in de agressieve comeback van een revanchistische supermacht.

The Corridors of Power laat zien dat genocide inderdaad ‘a problem from hell’ is. En dat zelfs beleidsmakers die gewapend zijn met kennis, zoals Samantha Power, de wereld niet kunnen redden met hun idealen. Maar deze idealen zijn nog altijd te verkiezen boven de cynische realpolitik die Amerika toepaste in Iraaks Koerdistan.