‘Ze hadden echt te veel tijd in de Sovjet-Unie. Dit is gewoon idioot. Stomme Russen,’ roept Regina Chivrac uit in The Kyiv Files. De Française met Oekraïense voorouders is zojuist geconfronteerd met het feit dat de KGB haar jarenlang bespioneerde. De verdenking: ze zou zelf spionnen ronselen. Haar dossier, dat nummer 5075 kreeg, bevat onder meer een serie naaktfoto’s van haar en ene Bogdan; een student die door de Russische veiligheidsdienst werd gecharterd om met Chivrac aan te pappen tijdens haar – volkomen onschuldige – bezoekjes aan Kyiv.
In 2017 besloot de Oekraïense overheid de KGB-archieven openbaar te maken, in de hoop dit soort ‘totalitaire praktijken’ in de toekomst te voorkomen. Regisseur Walter Stokman greep de gelegenheid aan om te grasduinen in deze krankzinnige schatkist aan spionagegevallen en er drie uit te lichten. Naast Chivrac maken we kennis met de schrandere, dissidente Oekraïense lerares Lisavaja Vira Pvavlovna, geschaduwd vanwege haar ‘nationalistische overtuigingen’, en de zaak Evert Reydon en Louw de Jager. Dit duo uit eigen land werd door de Nederlandse Inlichtingendienst Buitenland in 1961 op pad gestuurd om als ‘toerist’ vanuit een tweedehands Renault in de Sovjet-Unie te spieden naar mogelijke oorlogsinfrastructuur. Een kansloze missie: ze werden opgepakt en gevangengezet.
Na twee jaar keerden Reydon en De Jager huiswaarts, waar paranoia zich meester maakte van De Jager. De van oorsprong Friese zeeman eindigde in een caravan op het erf van een Friese boer, die hem onder een brug vandaan plukte en onderdak bood. Tot op de dag van vandaag laat De Jager zich niet zien of horen – tragisch en ook betreurenswaardig voor de kijker, want wat zou je hem graag zelf horen spreken over wat hem is overkomen.
Het maakt The Kyiv Files niet minder de moeite waard. Stokman, die de verhalen van zijn drie hoofdpersonages afwisselt met archiefscènes, maakt de impact van een regime dat is gebaseerd op totale controle en angst invoelbaar. Dat de voormalig KGB-officier enigszins laconiek terugkijkt op zijn dubieuze loopbaan, is even veelzeggend als griezelig. ‘We hebben een gezegde: hoe minder je weet, hoe beter je slaapt,’ zegt hij. ‘Je tong is je vijand. Dat is nog steeds een deel van ons.’