Tien kijktips Movies that Matter Festival

 “Here in the valley, we Mexicans are the police, but we’re also the policed.” The Border Crossed Us laat het levensgevaarlijke werk zien van drie grenspolitiemensen in La Joya, een klein Texaans stadje dat ooit tot Mexico behoorde. Rauwe, spannende scènes van het patrouillewerk – achtervolgingen, invallen, arrestaties, ondervragingen – worden afgewisseld met intieme, kwetsbare verhalen van drie geharde politiemensen. Op aangrijpende wijze worden de riskante uitdagingen en morele dilemma’s van patrouillewerk op de Mexicaanse grens uitgediept.

De Braziliaanse jazzpianist Tenório Jr. (1941) wordt beschouwd als een van de beste van zijn generatie. Hij stond aan de wieg van de bossanova, een grensverleggende genremix van jazz en samba. Tijdens een muziektour door Argentinië in 1976 gebeurt er iets opmerkelijks: als Tenório op een nacht zijn hotel verlaat voor een boodschap, keert hij nooit meer terug. They Shot the Piano Player is een kleurrijk geanimeerde documentaire aan de hand van Tenório’s mysterieuze verdwijning. Dat het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van een fictieve muziekjournalist is wat gekunsteld, maar de docu is vooral een aanstekelijke reconstructie van de opkomst van de bossanova – en daarbovenop een urgente vertelling over het politieke geweld van totalitaire regimes in het Zuid-Amerika van de vorige eeuw.

In Als ik mijn ogen sluit stelt regisseur Pieter van Huystee vrouwen die de Jappenkampen in Nederlands-Indië als kind of tiener overleefden alle vragen die hij zijn moeder had willen stellen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat zij gevangen in het beruchte vrouwenkamp Tjideng. In de film vertellen de vrouwen, soms voor de eerste keer, uitgebreide, intieme details over de gruwelen die ze meemaakten. Vaak hebben ze tachtig jaar gezwegen. Een onderbelicht stuk van de schade die de Tweede Wereldoorlog generaties lang heeft aangericht, wordt nu pas, maar eindelijk gezien.

De Russische kunstenaar Sasha Skolichenko hing in een supermarkt in Sint-Petersburg prijskaartjes met een anti-oorlogsboodschap op en werd gearresteerd; deze docu volgt haar (schijn)proces. Sasha’s dierbaren, en dan vooral haar partner Sonya en beste vriend Lyosha, doen er alles aan om Sasha bij te staan. Door hun openlijke queer-identiteit lopen zij nog extra risico; Lyosha’s blauwgeverfde lange haar is in Poetins Rusland geen fashion statement, maar een politieke daad. Bericht van Sasha laat ontroerend zien hoe Sasha en haar vrienden met gevaar voor eigen leven zachtheid, liefde en vrolijkheid in stelling brengen tegen het hardvochtige regime.

In Eddy’s oorlog volgt Joost van der Valk oorlogsfotograaf Eddy van Wessel bij diens soms doodenge werk in Oekraïne. Welcome to Hell is de Engelse titel van deze documentaire, een kreet die overal in Oekraïne op de muren gekalkt staat. Hels ís het ook: de docu zit vol dood, verwoesting, bloed, braaksel – de waanzin van oorlog maak je zelden van zo dichtbij mee als wanneer je meekijkt met Eddy van Wessel. Toch weet hij in die barre omstandigheden steeds weer schoonheid en menselijkheid te vinden. Zijn fotografie is daardoor niet alleen heel erg mooi, maar ook een medicijn tegen afstomping. 

Het Filipijnse eiland Palawan herbergt een van de oudste, grootste en meest biodiverse regenwouden ter wereld, maar dat dreigt aan illegale houtkap ten onder te gaan. Activisten Bobby, Tata en Nieves van Palawan ngo Network Inc. trekken samen het bos in om houthakkers op te sporen en hun kettingzagen te confisqueren. Deze kettingzagen stapelen ze demonstratief op voor het hoofdkwartier van hun ngo: het bouwwerk is inmiddels hoger dan het gebouw zelf. In de afgelopen tien jaar werden in de Filipijnen 270 land- en milieuactivisten vermoord. Ook het team van Palawan ngo Network Inc. loopt gevaar, zo zien we in Delikado.

Midden in de woestijn van Niger ligt de stad Zinder, met aan de rand buitenwijk Kara Kara; ooit de wijk voor melaatsen, tegenwoordig een broeinest van jeugdbendes. Door de straten rijden twee mannen op een scooter. Achter hen wappert een vlag met swastika's. Ze horen bij de Hitler-gang, vernoemd naar de – naar hun idee – onverschrokken strijder uit Amerika. Het kostte documentairemaker Aïcha Macky, zelf ook afkomstig uit Zinder, twee jaar, een intimiderende rondleiding door het wapenarsenaal en een hazing-ritueel (wiet roken tot overgeven toe), voordat zij het vertrouwen won van de Hitler-gang. Het resultaat is een fascinerende documentaire.

Regisseur Tessa Louise Pope belicht de existentiële worsteling van Leif, Nabil en Alexandro: drie mannen die opgroeiden met een afwezige vader. Het gemis van een mannelijk rolmodel leidde bij hen tot een periode vol identiteitsvraagstukken, waarbij radicalisering en criminaliteit een grote rol speelden. Hoewel Zonen zonder vaders zware onderwerpen aansnijdt, zoals armoede, misbruik en huiselijk geweld, biedt de documentaire vooral hoop. Op een gegeven moment zagen Leif, Nabil en Alexandro namelijk in dat het anders moest: de prijs werd te hoog. De ontroerende docu laat ook zien dat er allerlei manieren zijn om, ook op latere leeftijd, alsnog een inspirerende vaderfiguur te vinden.

Een Syrisch gezin denkt – daartoe aangemoedigd door het corrupte regime van Belarus – dat ze via dat land legaal naar familie in Zweden kunnen reizen. Maar in de bossen van het grensgebied tussen Belarus en Polen (de ‘groene grens’ uit de titel) worden ze als illegale vluchtelingen tegengehouden en speelbal van de bijzonder wrede grenswachten van zowel Belarus als Polen. Politieke aanklacht van de Poolse regisseur Agnieszka Holland (Europa Europa) is niet altijd even genuanceerd, maar maakt goed invoelbaar hoe het is om als vluchteling volledig afhankelijk te moeten zijn van de goedheid van andere mensen. Terwijl ze er daar maar heel weinig van tegenkomen.

De Franse titel van deze curieuze mix van documentaire en film is Les filles d’Olfa, ofwel ‘De dochters van Olfa’, en dan weten ze in Tunesië meteen wie je bedoelt: de eigenzinnige alleenstaande moeder Olfa en haar vier dochters. Van wie er twee radicaliseerden, zich aansloten bij ISIS en uiteindelijk in 2016 in de gevangenis belandden. Regisseur Kaouther Ben Hania won het vertrouwen van Olfa en maakte deze altijd intrigerende film, waarin ze Olfa en de twee achtergebleven dochters laat vertellen over toen, samen met twee actrices, die de twee ontbrekende dochters spelen en af en toe flink tekeer gaan tegen de echte Olfa.