Free Space: wie mag wat maken, wie bepaalt dat en op grond waarvan?

Karin Junger is er koel onder dat haar documentaire Free space binnenkort wordt uitgezonden. ‘Een aantal mensen zullen vinden dat ik verkeerde dingen zeg, anderen zullen het goed vinden.’ Ze kreeg al eerder, toen ze haar documentaire Ik alleen in de klas uitbracht in 2017, te maken met uiteenlopende reacties. Omdat zij als witte vrouw haar zwarte kinderen en hun vrienden portretteerde, vonden sommige mensen dat zij niet het recht had om de film te maken.

Hoe verhoud je je als kunstenaar hiertoe, begon Junger zich af te vragen. De kleur en het gender van een maker lijken te bepalen wat je wel of niet ‘mag’ maken. Voor Free space interviewde ze daarom andere makers om erachter te komen hoe zij met dit vraagstuk omgaan.

De documentaire richt zich vooral op de ervaringen van de kunstenaars; er komen geen wetenschappers aan het woord die vanuit een bredere lens maatschappelijke ontwikkelingen bekijken. ‘Omdat ik zelf maker ben,’ zegt Junger hierover aan de telefoon, ‘ben ik vooral geïnteresseerd in wat het voor makers betekent.’

De kunstenaars die zij heeft geïnterviewd blijken het lastig te vinden om te navigeren in een wereld waarin, soms op het agressieve af, ter discussie wordt gesteld of zij wel de juiste persoon zijn om bepaalde verhalen over het voetlicht te brengen. Zangeres Anne-Fay Kops ziet er bijvoorbeeld wit uit, maar heeft een zwarte moeder. Toen ze daarover een theaterconcert maakte, kreeg ze van sommige zwarte mensen afkeurende reacties: ‘Een persoon met wit privilege moet aan de kant zitten en de mic doorgeven.’

Het is verkeerd als je alleen maar kunst mag maken over je eigen groep, vindt Junger. Volgens haar is dat nu het heersende idee in de maatschappij: ‘Het is bepalend geworden wat je sekse, kleur of seksuele voorkeur is.’ Zo kent Junger mensen die vinden dat je je als je zwart bent moet verdiepen in de Afrikaanse cultuur, want dat is waar je vandaan komt. Junger: ‘Het is een vorm van onvrijheid om te beweren: “Je bent Afrikaan, dat is je identiteit, je mag je alleen daarin verdiepen.”’

Maar tijdens het kolonialisme mochten zwarte mensen niet hun eigen cultuur uitdragen en nog steeds hebben zij niet dezelfde kansen in de maatschappij als witte mensen – je zou kunnen beargumenteren dat het rechtvaardiger is als zij nu verhalen over zichzelf maken in plaats van dat witte makers over hen vertellen. ‘Dat mensen hun eigen verhaal vertellen is uiteraard belangrijk, en dat ze niet dezelfde kansen hebben is iets waaraan moet worden gewerkt,’ zegt Junger, ‘maar het betekent niet dat je je dus maar moet beperken tot je “eigen” groep en cultuur. Je moet de vrijheid nemen om te maken wat jij wil.’