Historicus Joeri Dmitriev deed decennialang onderzoek naar massagraven met slachtoffers van Stalins terreurbewind. De documentaire The Dmitriev Affair is een monument voor een man die inmiddels achter slot en grendel zit.

Zie hem daar lopen in de bossen van Noordwest-Rusland, Joeri Dmitriev: sjekkie in de ene hand, zijn dochter aan de andere. Voor hen uit loopt zijn herdershond (die verderop in de film zal sterven). Rustig, bijna toonloos vertelt hij over zijn missie: naamlozen hun naam teruggeven en, zeker zo belangrijk, nabestaanden op de hoogte stellen. Verscheidene keren loodst hij die nabestaanden door de uitgestrekte bossen naar een opgedolven massagraf en vertelt over het lot van de slachtoffers.

Tot 2021, toen Dmitriev overkwam wat veel mensen de laatste jaren overkomt in Poetins Rusland: arrestatie op basis van een leugenachtige klacht, bedoeld om critici van dit bewind de mond te snoeren. Dmitriev, zo luidde de aanklacht, zou zijn dochter naakt hebben gefotografeerd en zich schuldig hebben gemaakt aan pedofilie. Met die valse beschuldigingen – niet alleen tegen Dmitriev maar ook tegen anderen, van wie oppositieleider Aleksej Navalny de bekendste is – voegt het Poetinregime zich in een traditie die een lange geschiedenis heeft in de Sovjet-Unie. Maar al neemt de repressie onder Poetin met de dag toe, zij is nog altijd ver verwijderd van de extreme onderdrukking tijdens het bewind van Stalin, die van 1928 tot 1953 met ijzeren hand regeerde over Rusland.

Zwarte raven

Stalins regime werd niet alleen gekenmerkt door hardvochtigheid, maar ook en vooral door paranoia. Hij organiseerde niet alleen verscheidene showprocessen tegen oude kameraden, maar ook ontketende hij een enorme terreur tegen partijleden en gewone burgers die in de jaren 1937-’38 naar schatting 700.000 duizend levens kostte. 

De inmiddels verboden burgerrechtenorganisatie Memorial streefde die ernaar de misdaden van het Stalinregime aan het licht te brengen en de slachtoffers een naam te geven. Onverstoorbaar lieten onderzoekers, waaronder Dmitriev, documenten en opgedolven massagraven spreken over de vreselijke waarheid: van de jaren dertig tot en met vijftig had de staat oorlog gevoerd tegen zijn eigen volk. Vanwege zijn onderzoek naar het duistere communistische verleden is Joeri Dmitriev inmiddels veroordeeld tot maar liefst vijftien jaar cel.

Nu Memorial verboden is kunnen Russen niet meer zien wat een bijzonder moedige landgenoot Dmitriev is en welk onrecht hem (en zoveel anderen met hem) wordt aangedaan. Wij kunnen dat hier in Nederland wel. De film van Jessica Gorter vertelt zijn levensverhaal, maar eigenlijk ook het verhaal van Poetins Rusland, teruggekeerd naar de donkere tijden van weleer. Een film om niet te missen.

2Doc: De Dmitriev-affaire

donderdag 1 februari 2024

npo 2 20.20-0.00

de nieuwste documentairetips in je mailbox?