Origin is een ambitieuze boekverfilming die hoofd én hart wil beroeren

Het racisme tegen zwarte Amerikanen is verwant aan het fascisme in nazi-Duitsland en het kastenstelsel in India. Al deze vormen van onderdrukking maken deel uit van één groot, wereldwijd systeem. Dit betoogt de Afro-Amerikaanse schrijfster Isabel Wilkerson in haar non-fictieboek Caste: The Origins of Our Discontents uit 2020. Mede dankzij aanbevelingen van Oprah Winfrey en Barack Obama werd de ruim vijfhonderd pagina’s dikke pil direct na verschijning een enorme bestseller.

Door verschillende kennissen, onder wie Oprah en Steven Spielberg, werd cineast Ava DuVernay destijds aangespoord het boek te verfilmen. Dat is niet verrassend; als regisseur, producent en coscenarist van onder meer de speelfilm Selma (2014), de documentaire 13th (2016) en de miniserie When They See Us (2019) is DuVernay een van de meest prominente en bejubelde Afro-Amerikaanse filmmakers van dit moment.

Wat wél verrast is de vorm die DuVernay voor de verfilming koos: geen educatieve docu, maar een dramafilm. Origin focust niet primair op de inhoud van het boek, maar vooral op de totstandkoming ervan. Met een imposante hoofdrol van Aunjanue Ellis-Taylor (King Richard) als Isabel Wilkerson, die tijdens het schrijfproces veel te verstouwen krijgt: eerst verliest ze haar echtgenoot, dan haar moeder, dan een geliefde nicht. Tussen de drama’s door wordt haar onderzoek verbeeld: gesprekken die ze voert, reizen die ze maakt, historische reconstructies. De resulterende film voelt soms wat vol en chaotisch aan, maar is ook bewonderenswaardig ambitieus en eigenzinnig.

In een Zoomgesprek vertelt Ava DuVernay (1972) dat ze van meet af aan van plan was het non-fictieboek als drama te verfilmen: ‘Ik vond het zelf een erg emotionele ervaring om het boek te lezen. En dat geldt eigenlijk voor iedereen die ik erover spreek. Dus ik wilde ervoor waken om er een soort college van te maken, een film die alleen informatie overdraagt. Om de kijker mee te kunnen voeren moest het een character-driven verhaal worden. En dus lag het voor de hand om Isabel Wilkerson zelf als hoofdpersoon op te voeren. Zodra ik meer ontdekte over haar privéleven, over alle verliezen die ze had doorstaan, werd dat gevoel alleen maar versterkt. Ik raakte door haar gefascineerd: hoe kan iemand zóveel meemaken en toch blijven doorzetten en zo’n krachtig boek schrijven? Gelukkig was Isabel bereid om mij daar alles over te vertellen, in een reeks lange, persoonlijke gesprekken. Want de filmscènes over haar privéleven komen niet voor in het boek.’

In de film loopt veel door elkaar: Isabels privéleven, theoretische gesprekken, historisch drama. Was het u meteen duidelijk hoe al die elementen in de film konden passen?
‘Nee, ik heb ongeveer twee jaar aan het scenario gewerkt, en de eerste negen maanden heb ik echt zitten worstelen. Aanvankelijk probeerde ik alles aan elkaar te knopen. Dan maakte Isabel bijvoorbeeld iets mee, dat vervolgens meteen werd weerspiegeld in een historische scène. Maar die vorm werd al snel heel gekunsteld. Alsof de film een puzzel was die volledig moest kloppen. Op den duur besloot ik meer mijn gevoel te volgen en alle puzzelstukjes intuïtief door elkaar te husselen. Dat was een enorme bevrijding. Het scenario begon toen veel meer te ademen. En ik merk aan reacties op de film dat kijkers erin mee kunnen gaan: ze leggen de verbanden zelf wel. Juist omdat niet alles is voorgekauwd, ontstaat er ruimte voor eigen ideeën en interpretaties. En ten diepste is er wel degelijk één verbindend thema: verlies en verwijdering. Dat kan plaatsvinden op een persoonlijk niveau, maar ook collectief, maatschappelijk, door wat we elkaar aandoen.’

Het boek zit tjokvol ideeën en theorieën. In de film is daar veel minder ruimte voor. Hoe belangrijk vond u het om de inhoud van het boek aan het filmpubliek mee te geven?
‘Zoals gezegd wilde ik bovenal een verhaal vertellen. Je zou de film mijn persoonlijke reflectie op het boek kunnen noemen. Al mijn eigen aha-momenten, de passages die me raakten en die ik tijdens het lezen onderstreepte, zitten er wel in. Naar aanleiding daarvan ben ik er vervolgens mijn eigen weg mee gegaan.’

Had u wel een bepaald publiek in gedachten? Lezers van het boek, of juist mensen die het boek zelf niet snel zouden lezen?
‘Nee, als ik iets maak wil ik mezelf niet beperken – niet tot een bepaald genre, niet tot een bepaalde doelgroep. Ik wil vrij zijn om mijn eigen interesses te volgen. In die zin maak ik een film in de eerste plaats voor mezelf.’

Toch voelt dit niet als een film die u voor uzelf maakte, maar meer als een film die wil engageren, die kijkers aan het denken wil zetten.
‘Dat is zeker waar. Maar dan wel alle kijkers, niet één specifieke doelgroep. Het is ook niet zo dat ik een bepaalde boodschap wil overbrengen; je hoeft het als kijker niet eens te zijn met alle ideeën die worden uitgesproken, ik hoop alleen dat je bereid bent om erover na te denken. Ik wil bijdragen aan een gesprek over thema’s die alle mensen op de wereld aangaan. Hoe bekijken we elkaar? Hoe gaan we met elkaar om? Welke hiërarchieën bestaan er? Dit jaar vindt er wereldwijd een recordaantal verkiezingen plaats, dus dit is een uitgelezen moment om de vraag te stellen wie we willen zijn – als individuen, als gemeenschappen, als landen en culturen. Als deze film mensen daartoe aanspoort, zou dat prachtig zijn.’