Bij de films van Michel Franco voelt de kijker zich nooit helemaal veilig

‘Het publiek mag zich nooit veilig voelen wanneer het naar een film kijkt.’ Strenge woorden van een regisseur die vaak verweten wordt dat hij koude, strenge films maakt. De regisseur in kwestie is de Mexicaan Michel Franco (1979), die dit eerder dit jaar tegen filmblad Filmmaker zei over zijn nieuwe film Memory.

En er is geen woord van gelogen: bij een film van Franco voel je je nooit helemaal veilig. Of het nou After Lucia (2012) is, zijn hartverscheurende drama over pesten op school, Chronic (2015), waarin het noodlot wel erg onverwacht en hard toeslaat, of New Order (2020), die de opbeurende boodschap heeft dat je geen enkele politieke partij kunt vertrouwen.

In Memory krijgt een vroeg dementerende man een relatie met een ex-alcoholist en ook in deze film zit weer een scène waarbij je als kijker je hart vasthoudt. Midden in de nacht loopt de man – spiernaakt, omdat hij zijn bed uit moest om te plassen – terug naar de slaapkamer van zijn nieuwe vriendin, maar halverwege blijft hij staan voor de kamer van haar dertienjarige dochter... Hij zal toch niet?

Volgens Franco, in hetzelfde interview met Filmmaker, zegt die scène meer over de kijker dan over de personages in zijn film. ‘Het brein van kijkers werkt veel sneller dan het zou moeten werken, wat mij als filmmaker natuurlijk goed uitkomt. Mensen proberen namelijk altijd te raden wat er gaat gebeuren en vaak gaan ze uit van het ergste, want iedereen wil drama.’

We weten op dat moment al erg veel van de personages – ze worstelen met allerlei dingen en doen duidelijk hun best –, maar toch gaan we automatisch uit van het ergste. En mea culpa, ook wij dachten op dat moment: hij zal toch niet…?!

Scènes als deze maken de films van Franco inderdaad onveilig, maar tegelijkertijd ook enorm intrigerend. Dat je je bij een film van Franco nooit helemaal veilig voelt komt niet alleen door dit soort scènes, maar ook door de vorm, die nogal streng is. Franco gebruikt geen muziek in zijn films, hij beweegt de camera niet en hij onderbreekt scènes zelden. Enerzijds omdat hij er niet van houdt kijkers te manipuleren met filmische trucs, anderzijds omdat hij ze – zonder ze te sturen met een close-up of met dramatische muziek – de ruimte wil bieden om zelf te bepalen wat er op het scherm gebeurt.

Franco’s manier van filmen biedt niet alleen ruimte aan de kijker, want dankzij de lange, ononderbroken scènes krijgen ook zijn acteurs de kans om dieper in hun personages te verdwijnen.

De eerste Engelstalige acteur die daar de voordelen van inziet is de Brit Tim Roth. In 2012 ontmoeten Roth en Franco elkaar op het festival van Cannes, waar Franco is met zijn tweede film, After Lucia, die geselecteerd is voor het programmaonderdeel ‘Un certain regard’. Roth is voorzitter van de jury en zal Franco aan het eind van het festival de eerste prijs geven. Drie jaar later zijn ze allebei terug in Cannes voor Franco’s derde film, Chronic, waarin Tim Roth een verzorger van terminaal zieke patiënten speelt, David.

Tegen VPRO Cinema zei Roth destijds: ‘Het idee voor Chronic ontstond op het feestje naar aanleiding van de eerste prijs voor After Lucia. Ik vond dat een intelligente, aangrijpende film. Een kleine film over een groot onderwerp en heel mooi gemaakt. Ik was zo onder de indruk dat ik aan Michel vroeg of hij al bezig was met een volgend project. Hij vertelde me dat hij iets wilde maken over de verzorger van zijn onlangs overleden oma. Hij had gezien hoe die twee vlak voor haar dood een heel bijzondere band hadden gekregen en wilde weten waarom deze verzorger had gekozen voor dit zware beroep. Ik zei tegen hem: maak van haar een man en ik doe het. Hij beloofde dat hij dit zou doen, en verdomd: hij deed het! Dat verbaasde me nogal, want meestal belooft iemand je iets op een festival en vervolgens komt daar dan niets van terecht. Maar Michel hield zijn woord.’ In 2021 maakten Roth en Franco samen nog een film, het intrigerende, existentiële drama Sundown.

Ook actrice Jessica Chastain, die in Memory de rol van Sylvia (de van alcohol afgekickte moeder) vertolkt, is blijkbaar onder de indruk van Franco. Terwijl Memory in de meeste landen nog moet worden uitgebracht in de bioscopen heeft zij met Franco namelijk alweer een nieuwe film gemaakt met de werktitel Dreams.

Het lijkt een beetje op de werkrelatie die zich ontwikkelde tussen Emma Stone en de Griekse regisseur Yorgos Lanthimos. De twee maakten in 2019 The Favourite en sindsdien is Stone zijn nieuwe muze, die er niet voor terugschrikt veel gewaagdere rollen te spelen dan in haar Hollywoodfilms. Zo gaat ze voor Poor Things opvallend vaak uit de kleren en in het schurende Kinds of Kindness kookt ze haar eigen lichaamsdelen.

Voor actrices als Stone en Chastain is dit precies de aantrekkingskracht van regisseurs die buiten Hollywood opereren, zoals Lanthimos en Franco: als kijker én als acteur voel je je nooit helemaal veilig.