Baby Reindeer: gelaagde stalkingsthriller doordrenkt met empathie

‘Ik denk dat veel menselijke fouten voortkomen uit het pleasen van andere mensen. Je blijft de schijn ophouden, omdat dat het makkelijker maakt om de spanning van een situatie te omzeilen. Zelf had ik dat ook, omdat ik een kwetsbaar iemand niet van streek wilde maken.’

Voor conflictmijders en pleasers zijn deze uitspraken van de Britse komiek Richard Gadd ongetwijfeld erg herkenbaar. Tussen ons gezegd en gezwegen, voor ondergetekende ook. Hoe ongemakkelijk, naar of ingewikkeld een situatie ook wordt, pleasers zullen het conflict altijd uit de weg gaan, ook al weten ze dat dit vaak niet altijd wenselijk is. Soms is het simpelweg beter om iemand gewoon de waarheid te zeggen.

In die zin kan Gadds voortreffelijke Netflixserie Baby Reindeer bijna dienen als waarschuwing of educatiemateriaal voor de eeuwige pleaser. Want inderdaad, het kan altijd erger. Toch is het in eerste instantie best begrijpelijk, dat barman en voormalig stand-up-komiek Donny (Gadd) een kop thee aanbiedt aan een klant die bekent dat ze geen geld heeft voor een drankje. Donnie besluit deze Martha (uitermate knappe rol van Jessica Gunning) de thee dan maar gratis aan te bieden. Van een beetje empathie is tenslotte nog nooit iemand slechter geworden.

En vooruit, hij wil ook best haar verhalen aanhoren, hoe fantasierijk die ook lijken te zijn. Zo beweert Martha dat ze een zeer succesvolle advocaat is en dat ze in die hoedanigheid onder meer politieke kopstukken bijstond, zoals Tony Blair en David Cameron. Echt geloofwaardig is het allemaal niet, maar Donny besluit te luisteren, ook omdat Martha hem tussendoor flink wat complimentjes geeft. En daar is Donny – een schlemiel die net iets te vaak genegeerd is – bepaald niet ongevoelig voor.

Vooralsnog valt deze pleaser dus weinig te verwijten. Maar dan blijft diezelfde Martha ineens avond aan avond aan de bar hangen om hem te overladen met verhalen en complimentjes. Ze wikkelt haar tentakels steeds verder om hem heen en is bepaald niet van plan hem nog los te laten. Martha’s communicatie wordt steeds dwingender, haar duizenden (!) berichtjes worden explicieter en haar behoefte aan aandacht neemt alleen maar toe. Als Donny aan het eind van de eerste aflevering toch maar eens besluit om wat meer onderzoek te doen naar zijn nieuwe ‘vriendin’ ontdekt hij al snel dat hij met zijn empathie vreselijk de fout is ingegaan: Martha blijkt namelijk een beroepsstalker, die al meerdere malen werd veroordeeld voor het ontregelen van de levens van haar slachtoffers.

Maar terwijl veel mensen hierna vermoedelijk onmiddellijk het contact met Martha hadden verbroken, blijft Donny op een bepaalde manier door haar gefascineerd, alsof hij weloverwogen een zelfdestructieve afslag heeft genomen. Zijn empathie lijkt onuitputtelijk en hij slaagt er maar niet in om zijn grenzen aan te geven. Op bepaalde momenten gaat dit zover dat zelfs de grootste pleaser vertwijfeld naar de televisie begint te schreeuwen. En als Donny het contact eindelijk verbreekt, gaan Martha’s acties alleen maar verder. Ze heeft beet en laat niet meer los. En dan duurt het niet lang voordat ook Donny’s potentiële nieuwe liefde Teri (uitstekende rol van Nava Mau) wordt meegezogen in alle ellende.

Hoe frustrerend de acties – of het gebrek daaraan – van Donny ook zijn, helemaal onverklaarbaar blijken ze uiteindelijk niet. Zo ontdekken we in de hartverscheurende vierde aflevering, zonder twijfel het beste uur televisie van dit jaar tot nu toe, waarom Donny zijn grenzen eigenlijk zó slecht kan aangeven. Zonder al te veel weg te willen geven: dit komt vooral voort uit een nare ervaring uit zijn verleden: toen Donny komiek was bouwde hij een vetrouwensband op met een gevierd comedyschrijver die zijn goedgelovigheid en kwetsbaarheid vervolgens op gruwelijke wijze misbruikte.

Baby Reindeer is dus een stuk gelaagder dan het uitgangspunt – man wordt gestalkt – doet vermoeden. Want Gadds zevendelige serie is naast een zwart-komische stalkingthriller ook een diep persoonlijk verhaal over de uiteengespatte dromen van een komiek die zijn trauma’s probeert te negeren. Wat het nog schokkender en indrukwekkender maakt is dat vrijwel alles is gebaseerd op Gadds eigen ervaringen: de Britse komiek werd jarenlang gestalkt door een vrouw en ook was hij ooit slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag door een maker in een machtspositie.

Uiteindelijk besloot Gadd zijn verhaal te vertellen in een emotionele theatermonoloog, waarbij hij ook al snel dacht aan een verfilming. Maar makkelijk was het oprakelen van al die trauma’s natuurlijk niet. Gadd in een interview met Variety: ‘Dat kan ik niet ontkennen. Waarom zou iemand die bij zijn volle verstand is besluiten om het ergste wat hem ooit is overkomen opnieuw te beleven? Zo’n situatie heeft heel veel impact en laat een litteken achter. Tegelijkertijd kan het herbeleven van die pijn en die ervaringen er ook voor zorgen dat je bepaalde situaties beter begrijpt.’

Baby Reindeer past daarmee in de moderne traditie van hartverscheurend eerlijke, persoonlijke series als Fleabag en I May Destroy You: verhalen die gebaseerd zijn op een tragische episode uit het leven van een maker, die zo’n productie vervolgens gebruikt als schaamteloos openhartige traumatherapie.

Toch is Baby Reindeer meer dan alleen een reeks over stalking of #MeToo-praktijken. Gadd in Variety: ‘Natuurlijk gaat het ook over stalking, misbruik, liefde en eenzaamheid, maar ik zie de serie vooral als onderzoek naar de gevolgen van trauma. Volgens mij is dit op subtiele wijze in het verhaal verwerkt, maar het is wel wat veel mensen eruit halen. Ze zien Donny en herkennen de zelfdestructieve neigingen die iemand kan hebben na een trauma. Ik denk dat veel mensen daar een bepaalde troost uit kunnen putten.’

Daar komt bij dat het bijzonder knap is dat Gadd wegblijft van de sensatiezucht die bij dit onderwerp al snel op de loer ligt. Het verhaal is doordrenkt van empathie en mededogen – zelfs die gestoorde Martha is uiteindelijk toch vooral een tragisch personage. Gadd en Gunning maken nooit een eendimensionale, hysterische dwaas van haar, ze is iemand die tot het einde complex en kwetsbaar blijft.

Ook dat is weer te herleiden tot empathie, bevestigt Gadd in hetzelfde interview met Variety. ‘Ik schiet daarin soms misschien een beetje door, maar ik wilde dit verhaal ook vertellen op een manier die ik niet eerder zag op televisie. Stalking wordt vaak aangevlogen vanuit het perspectief dat iemand slecht is, het absolute kwaad. Maar ik heb juist veel meer het gevoel dat stalkers kwetsbare figuren zijn die oprecht niet kunnen stoppen, omdat ze geloven in de realiteit die in hun hoofd zit. Ik beschouw het als een mentale ziekte en op die manier wilde ik het ook laten zien. Mijn stalker was iemand met wie ik vooral veel medelijden had.’

Empathie kan dus wel gevaarlijk zijn, maar in Baby Reindeer schuilt het grootste gevaar vooral in het negeren en ontkennen van weggestopte trauma’s. Een explosieve cocktail voor een empathische barman, maar het levert wel een van de beste en meest diepgravende series van het jaar op.